Μετά την παραίτηση του κ. Κοτζιά από τη θέση του Υπουργού Εξωτερικών, έχουν ακουστεί ήδη οι πρώτες αξιολογήσεις για το έργο του, άλλες θετικές, άλλες αρνητικές.
Οι περισσότερες όμως είναι πρόχειρες και ατεκμηρίωτες.
Πως μπορεί να αξιολογηθεί η θητεία του κ. Κοτζιά στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος με ένα τρόπο που ξεπερνάει τις ενστικτώδεις αντιδράσεις, τις πολιτικές φιλίες ή αντιπάθειες, και τις παραμορφώσεις που επιβάλει η συγκυρία;
Στο σημείωμα αυτό θα προτείνω ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί η αξιολόγηση αυτή, χωρίς να προβώ στην αξιολόγηση.
Η αναγνώστρια ελπίζω ότι θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει το πλαίσιο για να κάνει τη δική της αξιολόγηση, με βάση τα δεδομένα και την κρίση της.
Το πλαίσιο περιλαμβάνει δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος αναφέρονται και αξιολογούνται θεματικές περιοχές στις οποίες ενήργησε ο κ. Κοτζιάς. Το δεύτερο μέρος είναι συνθετικό του πρώτου, και αξιολογεί την εν γένει συμβολή του στις διεθνείς σχέσεις της Ελλάδος.
Θα περιοριστώ στο πρώτο μέρος, αφού το δεύτερο είναι περισσότερο σύνοψη του πρώτου. Ο κ. Κοτζιάς ασχολήθηκε κυρίως με τις ακόλουθες θεματικές περιοχές. Τις αναφέρω χωριστά, παρόλο που όπως είναι σαφές υπάρχουν αλληλεπιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις.
- ΗΠΑ.
- Ρωσία.
- Κυπριακό.
- Τουρκία.
- Σκόπια.
- Αλβανία.
- Μέση Ανατολή.
- Ισραήλ
- Αραβικές Χώρες
Η αξιολόγηση των πεπραγμένων του κ. Κοτζιά σε κάθε μία περιοχή θα πρέπει να γίνει με βάση τα γεγονότα και όχι με βάση προθέσεις, διακηρύξεις ή και επιθυμίες.
Η διαδικασία ξεκινά με την απαρίθμηση των γεγονότων ανά θεματική περιοχή και συνεχίζεται με την αξιολόγηση τους. Η πρώτη αξιολόγηση για κάθε γεγονός το κατατάσσει σε μία από τις τρεις κατηγορίες: πολύ θετικό, ουδέτερο, πολύ αρνητικό.
Αυτό γίνεται επειδή η ύπαρξη ενός πολύ αρνητικού γεγονότος σε μια θεματική ενότητα μπορεί να χαρακτηρίσει συνολικά την περιοχή, ανεξάρτητα από όσα πιθανά θετικά έγιναν. Είναι κάτι ανάλογο με τη “μύγα μέσα στο γάλα”.
Θα χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα για να περιγράψω τα πρώτα βήματα της αξιολόγησης σε μια θεματική περιοχή.
Ας πάρουμε την θεματική ενότητα “Ρωσία”. Ένα γεγονός στην θεματική αυτή ενότητα είναι η απέλαση από την Ελλάδα δύο Ρώσων διπλωματών το καλοκαίρι του 2018.
Τον Ιούλιο 2018 διέρρευσε από την εφημερίδα “Η Καθημερινή” ότι η Ελλάδα απέλασε δύο Ρώσους διπλωμάτες και απαγόρευσε την είσοδο σε άλλους δύο. Λίγο μετά το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ στηρίζουν την Ελλάδα στο δικαίωμα της να υπερασπίσει την κυριαρχία της.
Εκπρόσωπος του Ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε ότι η Ελλάδα δέχεται ισχυρές πιέσεις και παρασύρθηκε. Η Ρωσική Κυβέρνηση προχώρησε στην ακύρωση της προγραμματισμένης επίσκεψης στην Ελλάδα του Υπουργού Εξωτερικών κ. Λαβρόφ και σε αντίστοιχα αντίποινα.
Ο κ. Κοτζιάς σε σχετική συνέντευξη του τόνισε: “Η εποχή που θεωρούνταν διπλωματία το να κάνεις την κότα πέρασε.”
Πριν προχωρήσω στην αξιολόγηση του γεγονότος των απελάσεων, θα ήθελα να διατυπώσω τα δεδομένα όσο πιο απλά γίνεται.
Η αιτία των απελάσεων σύμφωνα με την Ελληνική πλευρά είναι ότι Ρώσοι πολίτες επιχείρησαν να αναμιχθούν στα εσωτερικά της Ελλάδος. Πρόσφατο δημοσίευμα της εφημερίδας “New York Times” δίνει πολλές λεπτομέρειες. Πυρήνας την ανάμιξης αποτέλεσε η συμφωνία των Πρεσπών. Η Ρωσία είναι αντίθετη με την είσοδο των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ οπότε επιχείρησε να υποσκάψει την συμφωνία υποδαυλίζοντας κινήσεις εναντίον της συμφωνίας.
Το πρώτο ερώτημα που προκύπτει σχετικά αφορά την διαχείριση της υποτιθέμενης ανάμιξης της Ρωσίας στα εσωτερικά της Ελλάδος. Ας υποθέσουμε ότι όντως Ρώσοι πολίτες υποδαύλισαν κινήσεις εναντίον της συμφωνίας των Πρεσπών. Τι αποκόμισε η Ελλάδα από την απέλαση δύο διπλωματών και την απαγόρευση εισόδου σε δύο άλλους;
Είναι τα οφέλη της απέλασης μεγαλύτερα από τις ζημίες; Σημειώνω ότι εκτός από την επιδοκιμασία των ΗΠΑ δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι άλλο θετικό στην απέλαση.
Δεν υπήρχαν άλλοι τρόποι να ενεργήσει το Υπουργείο Εξωτερικών;
Το ελάχιστο που μπορεί να υποθέσει κανείς είναι ότι ένα Υπουργείο που έχει αποστολή ου την διπλωματική δραστηριότητα προς όφελος της Ελλάδος, έχει τουλάχιστον μία εναλλακτική προσέγγιση στην απέλαση. Όπως ένα διπλωματικό διάβημα που δεν βλέπει το φως της δημοσιότητας και έχει το ίδιο περιεχόμενο με εκείνο που έμαθε όλος ο κόσμος με την απέλαση.
Γιατί δεν ακολούθησε την εναλλακτική προσέγγιση το Υπουργείο Εξωτερικών;
Θα μπορούσε βέβαια να υποθέσει κανείς ότι το όλο συμβάν αποτελεί εκδήλωση μιας παρόρμησης που δεν συνοδευόταν από ψύχραιμη σκέψη και ανάλυση. Επιλέγω να απορρίψω μια τέτοια υπόθεση.
Το μόνο που απομένει, αν απορρίψει κανείς την υπόθεση της παρόρμησης, είναι να συμπεράνουμε ότι η απέλαση έγινε για να δώσει έμπρακτη και δημόσια διαβεβαίωση στις ΗΠΑ ότι η Ελλάδα δεν θα ανεχθεί την υποτιθέμενη ανάμιξη της Ρωσίας στα εσωτερικά της.
Πως αξιολογεί κανείς ένα τέτοιο συμβάν;
Αν το αξιολογήσει ως ουδέτερο, δεν αξίζει τον κόπο να συνεχίσουμε με αυτό.
Αν όμως το αξιολογήσει πολύ αρνητικό, ή πολύ θετικό, θα πρέπει να εμβαθύνει και να τεκμηριώσει. Με δεδομένο ότι δεν είναι εμφανή τα οφέλη για την Ελλάδα από το συμβάν, και ότι το υποτιθέμενο αίτιο είναι μάλλον περιορισμένης κλίμακας (μπορεί να υπήρχε πρόθεση και κάποια ενέργεια των Ρώσων αλλά η αποτελεσματικότητα είναι σαφώς περιορισμένη) η αξιολόγηση “πολύ αρνητικό” μπορεί να δοθεί αν λάβουμε υπόψη μας την επελθούσα επιδείνωση των σχέσεων με τη Μόσχα, χωρίς η Ελλάδα να αποκομίσει κάποιο αντίστοιχου μεγέθους όφελος. Στόχος της διπλωματίας δεν είναι οι αναίτιες συγκρούσεις, αλλά η επίτευξη των στόχων της χώρας με διπλωματικά μέσα.
Η Ελλάδα οδηγήθηκε σε μια δημόσια σύγκρουση ενώ θα μπορούσε να διαχειριστεί το θέμα διαφορετικά.
Μπορεί κάποιος να αντιλέξει ότι τα οφέλη από το επεισόδιο αυτό δεν φαίνονται, αλλά υπάρχουν. Μακάρι να είναι έτσι. Αλλά μέχρι να παρουσιαστεί κάποια ένδειξη για τα οφέλη αυτά, θα πρέπει στην καλύτερη περίπτωση να είμαστε επιφυλακτικοί.
Συνοψίζοντας, εντοπίσαμε ένα γεγονός στην θεματική ενότητα “Ρωσία” και επιχειρήσαμε μια πρώτη αξιολόγηση σε μια από τρεις κατηγορίες: πολύ αρνητικό, ουδέτερο, πολύ θετικό.
Στην διαδικασία αυτή υπάρχουν τρία τουλάχιστον καίρια ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν:
- Ποια είναι τα οφέλη και οι ζημίες της Ελλάδος από το συμβάν;
- Ποιες είναι οι εναλλακτικές δράσεις που θα μπορούσε να επιλεγούν;
- Γιατί επελέγη αυτή η συγκεκριμένη δράση;
Η ολοκλήρωση του πρώτου μέρους της αξιολόγησης περιλαμβάνει την πρώτη αξιολόγηση όλων των κύριων γεγονότων σε όλες τις θεματικές ενότητες, κάτι που θα επιχειρήσω στο σημείωμα αυτό.
Ελπίζω όμως ότι ο αναγνώστης θα επιχειρήσει να επιβεβαιώσει ή να καταρρίψει την αρχική δική του αξιολόγηση του έργου του κ. Κοτζιά, χρησιμοποιώντας το πλαίσιο αυτό. Στην πορεία μπορεί να ανακαλύψει πτυχές και διαστάσεις των θεμάτων που δεν τα είχε δει προηγούμενα. Σε κάθε περίπτωση, ελπίζω να βγει σοφότερος από τη διαδικασία αυτή.