Οδός Αμερικής, Ρόδος


Το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας 1960 – 1970 η οικογένεια μου κατοικούσε στο ισόγειο διώροφης κατοικίας στην οδό Αμερικής στην πόλη της Ρόδου. Στον πρώτο όροφο κατοικούσε η οικογένεια του Σπύρου και Τασούλας, που είχε δύο γιούς, τον Μιχάλη και τον Παναγιώτη. Στην παιδική μας παρέα η αδελφή μου Τώνια και ο Μιχάλης ήταν οι «μεγάλοι», ο Παναγιώτης κι εγώ οι «μικροί».

Πρίν από λίγες μέρες είχα την ευτυχία να επισκεφθώ μαζί με την Τώνια την Ταούλα στην οικία της, όπου παρισταμένων των Μιχάλη και Παναγιώτη, και της γυναίκας του Παναγιώτη Λίντας, απολαύσαμε ένα εξαιρετικό γεύμα.

Το γέυμα άνοιξε με μια ψαρόσουπα σφυρίδας, εμπλουτισμένη με τα πράσινα μυρωδικά του Πάσχα. Το ολόφρεσκο ψάρι άντεξε την φιλική επίθεση των μυρωδικών και το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικό. Η Λίντα είναι κανή μαγείρισα!

Στη συνέχεια απόλαυσα τις μελιτζάνες του Ρετζέπ, που ήταν ένα μαγειρείο στο Ρόδο την δεκεταία του 1960. Δεν ξέρω πως τα κατάφερε, αλλά η Λίντα βρήκε τη συνταγή και με μετέφερε 50 και πλέον χρόνια πίσω, στο μαγειρείο του Ρετζέπ.

Μια ανάπαυλα με βραστά κολοκυθάκια παντρεμένα με ξινόπκρες πράσινες ελιές, ένα συνδυασμό που δεν είχα γευτεί πριν και με ενθουσίασε. Η άφατη γλύκα των κολοκυθιών συνδυάστηκε με το πικρό και ξινί της ελιάς και το αποτέλεσμα ήταν ηδονιστικό.

Το γέυμα ολοκληρώθηκε με το κυρίως πιάτο, κεφτεδάκια με δυόσμο, φτιαγμένα από την Λίντα και αυτά. Θα μπορούσα να τα φάω όλα, αλλά κρατήθηκα.

Για επιδόρπιο γεύτηκα ένα πανάλαφρο και γευστικό γαλακτομπούρεκο, πασπαλισμένο με κανέλα.

Δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτή η συνεύρεση, και στέλνω θερμές ευχαριστίες στην Τασούλα, τον Μιχάλη, την Λίντα και τον Παναγιώτη για τη φιλοξενία.

Εις το επανιδείν!

USS Bache DD 470


Εις την τρυφερήν παιδικήν ηλικίαν μου και διαρκούντος του χειμώνα με τις βροχές και τους αέρηδες πήγαινα στο λιμάνι της Ρόδου και κοίταζα τα κύματα να σκάνε στην προκυμαία. Την 6η Φεβρουαρίου 1968, το αντιτορπιλικό του αμερικανικού 6ου στόλου «USS Bache DD 470» είχε αγκυροβολήσει λίγο έξω από το λιμάνι της Ρόδου. Έπιασε καιρός ξαφνικά, έσπασε την αλυσίδα της άγκυρας, παρέσυρε το πλοίο και το έριξε στα βράχια.
Στο μεταξύ είχε βραδιάσει. Θυμάμαι ότι κατέβηκαν στην παραλία οι κάτοικοι με τα αυτοκίνητα τους, άναψαν τα φώτα και με τον τρόπο αυτό προσπάθησαν να διευκολύνουν την επιχείρηση διάσωσης του πληρώματος, που κράτησε ώρες.. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτήν την σκηνή μέσα στο σκοτάδι, με τον αέρα, την σχεδόν οριζόντια βροχή, και την απόλυτη σιωπή. Δεν μιλούσε κανείς.
Ευτυχώς το πλήρωμα διασώθηκε, αλλά το πλοίο καταστράφηκε ολοσχερώς. Το κουφάρι του έμεινε καρφωμένο στα βράχια για ένα μεγάλο διάστημα.

Ο Γιώργος ο Μανάβης


Ο Γιώργος ο μανάβης είχε στη δεκαετία του 1960 ένα πάγκο με τα καλά του μαναβικά και φρούτα στην Νέα Αγορά της πόλης της Ρόδου, ένα υπέροχο πολυγωνικό κτίσμα με την ιχθυαγορά στο κέντρο του, που σήμερα δεν λειτουργεί πλέον ως αγορά. Στο μυαλό μου ο χώρος της αγοράς της Ρόδου στη δεκαετία του 1960 ήταν ένας χώρος μαγικός, έσφυζε από ζωή και πραμάτειες, μυρωδιές και χρώματα.
Η Νέα Αγορά κατασκευάστηκε το 1924 – 1926 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Florestano di Fausto και είχε μόνο ισόγειους χώρους για καταστήματα. Η προσθήκη ορόφου με χώρους γραφείων έγινε το 1950 επι δημαρχίας Πετρίδη
Πήγαινα στην αγορά με την μητέρα μου, πριν εκείνη πάει στο σχολείο για να διδάξει, και πάω κι εγώ στο δικό μου το σχολείο για να διδαχθώ. Μου άρεσε πολύ αυτή η πρωινή βόλτα με την μητέρα μου στην αγορά επειδή την ήξερε όλος ο κόσμος και εισέπραττα κι εγώ μια ζεστασιά από την αυθόρμητη ανθρώπινη επικοινωνία. Εκείνη λάτρευε την αγορά, τους ανθρώπους, τα καλούδια, και αυτό το εισέπρατταν οι μαγαζάτορες και την αγαπούσαν πολύ.
Ανάμεσε σε όλους, ο Γιώργος ο μανάβης είναι η φυσιογνωμία που έχει μείνει χαραγμένη στη μνήμη, είναι σα να πήγα στο μανάβικο εχθές. Μαύρο σγουρό μαλλί, μπριγιαντίνη, μουστάκι φροντισμένο, μάτια καστανά υγρά και ολίγον θολωμένα, με ένα χαμόγελο αντιφατικό, κάτι σαν χαρμολύπη. Ξυρισμένος πάντα στην εντέλεια, με πεντακάθαρο άσπρο πουκάμισο και μια σκούρα μπλε ποδιά που έφτανε από τη μέση μέχρι τον αστράγαλο.
Το σήμα κατατεθέν του Γιώργου, που το έβλεπες από μακριά, ήτανε ένα κόκκινο γαρύφαλλο που φιγουράριζε στο αριστερό του αυτί. Καθότανε μπροστά στον πάγκο, σε ένα καρεκλάκι καφενείου, και είχε δίπλα του ένα μικρό τραπεζάκι, όπου τοποθετούσε το «γάλα» του, που το έπινε από το πρωί, καπνίζοντας σέρτικα. Κάθε φορά που πηγαίναμε πρόσφερε στην μητέρα μου, η οποία όμως του απαντούσε ευγενικά ότι δεν πίνει γάλα. Σε μένα δεν προσέφερε ποτέ.
Μου πήρε λίγο καιρό για να καταλάβω ότι το γάλα ήτανε νερωμένο ούζο «Κολοσσός», που ο Γιώργος το τιμούσε δεόντως, και το προσέφερε σε όλη την πελατεία, πλην εμού.
Εκείνη την εποχή όλα τα προϊόντα ήτανε ντόπια, δεν ερχόντουσαν φορτηγά με το καράβι. Εξάλλου το καράβι δεν χώραγε φορτηγά, τα εμπορεύματα ερχόντουσαν με την παλέτα και φορτωνόντουσαν με το βίντσι.
Η νοστιμιά των εμπορευμάτων του Γιώργου θα μου μείνει αξέχαστη. Η ειδικότητα του ήτανε οι ντομάτες εποχής. Μόλις η μητέρα μου του ζήταγε ντομάτες, τιναζότανε όρθιος σα να ήτανε σε ελατήριο και διάλεγε τις καλύτερες, προσφέροντας πάντα ένα κομμάτι για να δοκιμάσει.
Η διαδικασία της αγοράς κρατούσε 15 λεπτά το πολύ, έπρεπε να γυρίσουμε σπίτι να αφήσουμε τα ψώνια και μετά να πάμε στο σχολείο. Ήτανε ο καλύτερος τρόπος να ξεκινήσει η ημέρα. Το 1965 μετατέθηκε η μητέρα μου – δυσμενώς, επειδή ο πατέρας μου ήτανε Καραμανλικός – σε ένα σχολείο στο Κριεκούκι κι έτσι πήρε την αδελφή μου κι εμένα και πήγαμε στην Αθήνα.
Δεν θυμάμαι να ξαναείδα τον Γιώργο εκ του φυσικού, όμως τώρα που γράφω γι’ αυτόν είναι σα να τον είδα εχθές.

Archangelos, Rhodes – Αρχάγγελος, Ρόδος

Η Αρχάγγελος είναι μια κωμόπολη στη Ρόδο, η πατρίδα ενός πολύ αγαπητού φίλου, του Νικόλα Χατζηγρηγορίου, που χάθηκε πολύ νωρίς. Από τότε που ταξίδεψε ο Νικόλας, το καλοκαίρι του 1985 κάθε φορά που ακούω για την Αρχάγγελο, σκέφτομαι το Νικόλα.

Στο Βενετόκλειο Γυμνάσιο της Ρόδου όπου φοίτησα από το 1968 έως το 1973, είχα πολλούς συμμαθητές από την Αρχάγγελο, επειδή τότε δεν υπήρχε γυμνάσιο εκεί. Έπαιρναν το πρωϊνό λεωφορείο κι ερχόντουσαν στην πόλη της Ρόδου, και το απόγευμα γύρναγαν με το απογευματινό.

Ενδεικτικά αναφέρω ότι ο πληθυσμός της κωμόπολης ήταν περίπου 3,000 κάτοικοι το 1971, και 7,000 το 2011.

Σήμερα έφτιαξα μια ζωγραφιά της Αρχαγγέλου, και την αφιερώνω στο Νικόλα.

Αρχάγγελος, Νίκος Μορόπουλος 2021

Λαδοπαστέλ σε χαρτί Α4, 100 γρ./τμ, 21 επι 28 εκ.

Το πλωτό εστιατόριο Κοντίκι στη Ρόδο – Δεύτερη Έκδοση

Στα τέλη της δεκαετίας 1960 – αρχές της δεκαετίας του 1970 η πόλη της Ρόδου διέθετε δύο εστιατόρια επί της θαλάσσης: την ψαροταβέρνα – μπουζουξίδικο “Ο Μπαμπούλας” και το “Κοντίκι”. Ο “Μπαμπούλας” εδραζόταν επι πασσάλων εμπηγμένων εις τον βυθό στην “δεύτερη¨ γειτονιά του Κόβα, ενώ το “Κοντίκι” ήτανε μια επίπεδη πλωτή κατασκευή, αγκυρωμένη και δεμένη στο λιμανάκι του Νεωρίου της Ρόδου. Δεν είμαι σίγουρος ότι είχε μηχανή για μανούβρες μέσα στο λιμάνι.

Σημείωσα μάλιστα και ένα πικρόχολο σχόλιο επιχειρηματία στον χώρο της διασκέδασης της Ρόδου από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, ότι το Κοντίκι ήτανε μια σχεδία που τη ρίξανε στη θάλασσα κι έτσι ξεκίνησε. Μπορεί ναι, μπορεί και όχι. Το δεδομένο όμως είναι ότι έστω και σαν σχεδία, μια πολύ απλή κατασκευή δηλαδή, το εστιατόριο πέτυχε.

Για τον “Μπαμπούλα” έγραψα ένα άρθρο, κάτι που οδήγησε τον αγαπητό φίλο χχ να μου ζητήσει κάτι και για το Κοντίκι, το οποίο είχαμε στο παρελθόν επισκεφθεί πλειστάκις μαζί.

Οταν δημοσίευσα το άρθρο για πρώτη φορά λίγες μέρες πριν, ζήτησα βοήθεια από όσους ήξεραν κάτι περισσότερο για οτ ΚΟΝΤΙΚΙ. Ανταποκρίθηκαν άμεσα οι Στάμος Καράβας, Kim Sjogren, Νϊκος Ιγγλέσης, Νικόλαος Παπασταματίου και μου έστειλαν στοιχεία τα οποία χρησιμοποίησα στην δεύτερη έκδοση του άρθρου αυτού. Τους ευχαριστώ θερμά.

Το γαστρονομικό τοπίο της Ρόδου εκείνη την εποχή ήτανε προσανατολισμένο στις σταθερές και αναγνωρισμένες αξίες. Αναφέρω ενδεικτικά τις σκορδάτες κοκκινιστές μελιτζάνες του Ρετζέπ στους ΤΡΕΙΣ (όπως επεσήμανε ο Νικόλαος Παπασταματίου), τα αφράτα κεφτεδάκια του Βράχου στα Τριάντα, τα ολόφρεσκα ψάρια και θαλασσινά στα ταβερνάκια της Παλιάς Πόλης όπως ο Πιζάνιας (άνοιξε το 1970). Το Ξενοδοχείο των Ρόδων, στη δεκαετία του 1950, είχε το μοναδικό εστιατόριο για πολυτελή εστίαση, έκλεισε όμως μέσα στη δεκαετία του 60. Υπήρχαν και εστιατόρια με ελληνική και διεθνή μουσική, όπως στο Ξενοδοχείο Θέρμαι, εκεί όμως η έμφαση δεν ήταν στο φαγητό, αλλά στη μουσική.

Το άνοιγμα του εστιατορίου Κοντίκι το 1964 από τον Κωνσταντινοπολίτη Νίκο Σαρρή (ο Νίκος Ιγγλέσης μου ανέφερε ότι η σύζυγος του Σαρρή ήταν παιδίατρος , και έμεναν Βασιλόπαιδος Μαρίας και Β Κωνσταντίνου) και τον συνεταίρο του Γιώργο Λιτόπουλο στιγματοδότησε το ξεκίνημα της πολυτελούς εστίασης στη Ρόδο. Η ξύλινη κατασκευή αποτέλεσε έργο ξυλουργών από τη Σάμο, ενώ όλο το προσωπικό στο ξεκίνημα του εστιατορίου ήτανε από την Πόλη, και ο Μετρ από ένα πεντάστερο ξενοδοχείο στο Μπράιτον της Αγγλίας, όπως με ενημέρωσε ο Kim Sjogren.

Ο Σαρρής ήτανε ένα πρόσωπο σημαντικό για την εξέλιξη ου τουρισμού στη Ρόδο, αφού λειτούργησε ως μέντορας του πατέρα του Kim Sjogren για τη σύσταση και λειτουργία του Triton Holidays.

Το 1971 οι Σαρρής και Λιτόπουλος πώλησαν το Κοντίκι στους Θανάση Σέρβο και τον Ευάγγελο Κουλουμπή.

Ο πατέρας μου το λάτρευε, του άρεσε αυτή η πινελιά πολυτέλειας, και μοιραζότανε αυτή την ευχαρίστηση με καλούς οικογενειακούς φίλους. Δεν θυμάμαι να έχουμε πάει στο Κοντίκι ποτέ μόνοι μας (η οικογένεια).

Στη σάλα του εστιατορίου κυριαρχούσε το ξύλο, και το άπλετο φως, αφού η κατασκευή δεν είχε “τοίχους”, και τα τζάμια άνοιγαν το εσωτερικό στον έξω κόσμο με τον καλύτερο τρόπο.

Τα πάντα έλαμπαν, πεντακάθαρα, χωρίς κόκκο σκόνης, από τα λινά τραπεζομάντηλα, τα ποτήρια, μέχρι και τα μαχαιροπήρουνα.

Στην είσοδο, η υποδοχή από τον Μετρ και τους σερβιτόρους, μου θύμιζε την αντίστοιχη στα πλοία της εποχής, από τον ύπαρχο, και τους καμαρώτους, με τα χρυσά σιρίτια και κορδόνια. Φορούσανε σκούρο μπλε σακάκι και μαύρο παντελόνι. Η θερμότητα της υποδοχής είχε κάποια σχέση και με το ότι ο πατέρας μου, ήτανε απλόχερος με τα φιλοδωρήματα στο προσωπικό, και είχε αποκτήσει και διατηρήσει ως εκ τούτου φήμη που ενεργοποιούσε άπαντες να παραταχθούν στην είσοδο για την υποδοχή του Μορόπουλου.

Η επιβίβαση έστω και για μια επίσκεψη, όχι υποχρεωτικά ένα ταξίδι, σε πλεούμενο ήτανε και παραμένει μια μεγάλη απόλαυση για μένα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι επειδή ήμαστε οικογενειακοί γνωστοί με τον πλοίαρχο του κρουαζιερόπλοιου “Ρομάντικα”, είχα την ευκαιρία να το επισκέπτομαι τα απογεύματα για ένα παγωτό, και να απολαμβάνω την ώρα που οι γονείς μου μιλάγανε με τον καπετάνιο. Αν το πώ απλά, με το που ανέβαινα στο Κοντίκι ήμουνα “φτιαγμένος” και προδιατεθειμένος να περάσω σούπερ καλά. Ακόμη και η πιο ήπια ταλάντωση, λειτουργούσε άμεσα στο σύμπαν μου σαν το καλύτερο ηρεμιστικό.

Η πελατεία ήτανε πάντα ντυμένη στην τρίχα, ένα μίγμα από Έλληνες αλλά και ξένους. Ένα από τα βράδια που περάσαμε στο Κοντίκι ήτανε εκεί και ο Αμερικανός ηθοποιός Τσάρλτον Ηστον, ο Μπεν Χουρ της νεότητος μας. Χαμογελαστός και προσηνής, έδωσε σε όλα τα παιδιά μια φωτογραφία του με το αυτόγραφο του. Κάποια στιγμή θα την βρώ μέσα σε μια κούτα με χιλιάδες άλλα αντικείμενα και θα την αναρτήσω.

Εκείνο όμως που είχε τη μεγαλύτερη διαφοροποίηση της εμπειρίας ενός γεύματος στο Κοντίκι σε σχέση με άλλα εστιατόρια και ταβέρνες ήτανε ο ρυθμός. Τα πάντα κυλούσανε με ένα αργό, ήρεμο ρυθμό, που σε βοηθούσανε να απολαμβάνεις το φαγητό, χωρίς άλλες έγνοιες.

Το Κοντίκι σέρβιρε ευρωπαϊκή κουζίνα. Δεν θυμάμαι καν αν σέρβιρε μουσακά, ή χωριάτικη σαλάτα.

Σχεδόν πάντοτε η οικογένεια και η παρέα ακολουθούσε το πρωτόκολλο πρώτο και δεύτερο πιάτο. Γενικότερα, το μενού και η κατεύθυνση του εστιατορίου δεν ευνοούσε τους μεζέδες. Για δεύτερο πιάτο η μαμά έτρωγε ψάρι, ο μπαμπάς με ακολουθούσε συνήθως με τουρνεντό ή κορντόν μπλέ, η Τώνια δεν θυμάμαι τι προτιμούσε. Για πρώτο πιάτο εγώ συνήθως έπαιρνα κανελόνια με μπεσαμέλ. Εξαιρετικά νόστιμο!

Το πολύ αγαπημένο μου κύριο (δεύτερο) πιάτο ήτανε το τουρνεντό (Tournedo), μαζί με το σνίτζελ Cordon Bleu.

Το τουρνεντό είναι ένα κομμάτι από το μοσχαρίσιο (βοδινό) φιλέτο σωταρισμένο και σερβιρισμένο με σως μαδέρα σε μια βάση από τηγανητό ψωμί. Στο Κοντίκι τύλιγε ο μάγειρας γύρω από το φιλέτο δύο λωρίδες μπεϊκον για νοστιμιά. Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, το “Τουρνεντό Ροσίνι” είναι διαφορετικό πιάτο, με την ίδια βάση, το φιλέτο. Έχει τρούφες και φουα γκρά, υλικά που δεν υπήρχαν εκείνη την εποχή στη Ρόδο, ούτε και στην κουζίνα του Κοντίκι. Το απλό τουρνεντό όμως ήταν εξαιρετικό.

Το σνίτζελ Cordon Bleu είναι ένα τυλιχτό σνίτζελ, με τυρί γκρυγιερ και ζαμπόν. Υποθέτω ότι ο μάγειρας έκανε τις κατάλληλες προσαρμογές, ειδικά στο τυρί. Το πιάτο όμως ήταν εξαιρετικό. ¨Αν θυμάμαι καλά είχε και την εκδοχή σνίτσελ Χοφμαν, που δεν περιλαμβάνει το τυρί, και ενδεχομένως να εμπλουτίζει τη γέμιση με μπέϊκον.

Θα πρέπει να σημειώσω το τροχήλατο τραπεζάκι από το οποίο σέρβιραν τα επιδόρπια. Κίνδυνος θάνατος, αφού πολύ εύκολα το πιάτο γέμιζε με τεράστιες ποσότητες απίστευτα γευστικών γλυκών.

Μέχρι το 1973 που μετοίκησα στην Αθήνα για να φοιτήσω στο Πολυτεχνείο, δεν θυμάμαι άλλο εστιατόριο πολυτελείας.

Οι επισκέψεις στο νησί αραίωσαν σταδιακά και σχεδόν σταμάτησαν μετά τον θάνατο του πατέρα μου τον Απρίλιο 1977, οπότε δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω την εξέλιξη της εστίασης στη Ρόδο. Πληροφορήθηκα ότι κάποια στιγμή το Κοντίκι έκλεισε, και μετά ξανάνοιξε σαν Bar – Restaurant “Kontiki Next”, με δύο ορόφους. Οσο καλό και αν είναι όμως το νέο Κοντίκι, μόνο το παλιό θα παραμείνει στην καρδιά μου, με τις καλύτερες αναμνήσεις.

Η φιλόλογος που έγινε και μαγείρισσα

Η μητέρα μου ήτανε καθηγήτρια στο Γυμνάσιο (σήμερα θα ήτανε και στο Λύκειο). Μετά την αποφοίτηση της από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο τέλος της δεκαετίας του 1940, διορίστηκε ως φιλόλογος στην Δημόσια Εμπορική Σχολή Ρόδου. Το νησί είχε πρόσφατα ενσωματωθεί μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.

Εκεί γνώρισε τον πατέρα μου, Πολιτικό Μηχανικό, που είχε αποφοιτήσει από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και μετά από πολλά έτη στρατιωτικής θητείας είχε διοριστεί νομο-μηχανικός στη Δωδεκάνησο, με έδρα τη Ρόδο.

Όταν το ζεύγος παντρεύτηκε το 1951, σύμφωνα με αφήγηση της μητέρας μου, δεν ήξερε να βράσει ούτε ένα αυγό, κάτι το οποίο ίσχυε και για τον πατέρα μου. Για λόγους πληρότητας της αφήγησης, σημειώνω ότι ο πατέρας μου ήτανε μάστορας σουβλιστής και ψήστης αμνοεριφίων σε ξυλοκάρβουνα. Σε αυτόν χρωστάω τα όσα ξέρω σήμερα στον τομέα αυτό.

Στην οικογενειακή εικόνα προστέθηκε και η μητέρα του πατέρα μου, η γιαγιά Αγγελική, που εγκαταστάθηκε και αυτή στη Ρόδο και για ένα διάστημα αναπλήρωσε το μαγειρικό κενό της φιλολόγου μητρός μου. Χωρίς αμφιβολία, η παρουσία της γιαγιάς αύξησε την πίεση στην μητέρα μου, να ανταποκριθεί στα μαγειρικά της καθήκοντα.

Έτσι η φιλόλογος μητέρα αποφάσισε να βάλει στη ζωή της και τη μαγειρική. Ποια μαγειρική όμως; Η γιαγιά Αγγελική εκπροσωπούσε την ελληνική ποιμενική παραδοσιακή μαγειρική, εμπλουτισμένη με στοιχεία από την Μικρά Ασία. Υπήρχε όμως και εναλλακτική.

Κάθε φορά που κάνουμε μια “Στροφή” στη ζωή, κουβαλάμε μαζί μας το παρελθόν. Εν προκειμένω η μητέρα φιλόλογος παρόλον ότι δεν ήξερε να μαγειρεύει είχε πλουσιότατο μαγειρικό παρελθόν από το πατρικό της σπίτι.

Ο πατέρας της μητέρας μου ήτανε εύπορος μέχρι το κραχ του 1929. Στο σπίτι του απασχολούσε μαγείρισσα, που μαγείρευε ήπιες εκδοχές της Γαλλικής κουζίνας. ‘Έτσι η μητέρα μου τα είχε όλα έτοιμα στην κουζίνα και δεν έκανε απολύτως τίποτε. Η μητέρα της, γιαγιά Αντωνία, ουδέποτε ασχολήθηκε με την κουζίνα, οπότε δεν υπήρχε μέσα στο σπίτι κάποιος να προσανατολίσει την μητέρα μου προς την μαγειρική.

Σαν παιδί και έφηβη, η υποψήφια μαγείρισσα μητέρα μου έτρωγε αυτά που αρέσουν στα παιδιά, όπως πατάτες τηγανητές και γλυκά, δεν έτρωγε λαχανικά, και θα μπορούσε να την χαρακτηρίσει κανείς κακομαθημένη. Όταν μάλιστα ο πατέρας της την πίεζε να δοκιμάσει κάτι, όπως αγκινάρες, η μητέρα μου έτρεχε και κρυβότανε κάτω από το κρεββάτι της, περιμένοντας την γιαγιά της, που την λάτρευε, να έρθει και να την “πείσει” να επιστρέψει στο τραπέζι.

Στην αρχή η μητέρα μου πήρε μαθήματα από την γιαγιά Αγγελική, και άρχισε να μετέχει στην διαδικασία, βλέποντας τη γιαγιά και κάνοντας. Σημειώνω ότι αυτή η διαδικασία ελάμβανε χώρα παράλληλα με την πλήρη απασχόληση της στο σχολείο όπου δίδασκε, και την άσκηση οικογενειακών καθηκόντων, που σταδιακά περιέλαβαν και την φροντίδα και ανατροφή της αδερφής μου και εμένα, όπως και την φροντίδα των δύο γονέων της, της Αντωνίας και του Σπυρίδωνα, που εγκαταστάθηκαν και αυτοί στη Ρόδο.

Η μαγειρική της μητέρας μου ήταν ιδιαίτερη, είχε κάτι το μοναδικό, είχε χαρακτήρα, είχε προσωπικότητα. Η μαμά δεν αντέγραφε ένα πιάτο, δημιουργούσε τη δική της εκδοχή για αυτό. Στις αγκινάρες αλά πολίτα αυγολέμονο είχε βρει την τέλεια ισορροπία ανάμεσα στο όξινο του λεμονιού και το ημίγλυκο της σάρκας της αγκινάρας, που απογείωνε το πιάτο σε κάτι εξαιρετικό. Στα λαδερά είχε επιλέξει να περιορίσει την ποσότητα του ελαιόλαδου, για να αναδείξει περισσότερο την γεύση της πρώτης ύλης, χωρίς να χάνει το πιάτο συνολικά σε γεύση και απόλαυση. Ακόμα και ο πατέρας μου, που ήτανε προσκολλημένος σε κάποια χαρακτηριστικά, όπως το πολύ λάδι στα λαδερά, σταδιακά προσχώρησε στην εκδοχή της μητέρας μου, απλά επειδή ήτανε πιο γευστική. Η κότα μιλανέζα ήτανε το πιάτο στο οποίο εκδήλωνε στο έπακρο την απόλυτη προσήλωση της στην επίτευξη γευστικής αρμονίας. Μου ήτανε αδύνατο να πιστέψω ότι ένα κοτόπουλο θα έφτιαχνε ένα τόσο γευστικό πιάτο. Νομίζω ότι το μυστικό της ήτανε στη μπεσαμέλ. Έφτιαχνε την γευστικότερη μπεσαμέλ του κόσμου. Κατά κάποιον τρόπο, η μητέρα μου είχε αναπτύξει την ικανότητα να φτιάχνει γευστικότατες σάλτσες, όπως μπεσαμέλ, αυγολέμονο, στιφάδο, και κρέμες όπως μαγιονέζα, ταραμοσαλάτα.

Το πνεύμα της “ιδιαίτερης” εκδοχής όμως είχε σαφή όρια, που ξεκινούσαν από την “ουσία” του πιάτου. Η μητέρα μου δεν μαγείρεψε ποτέ αυτή τη μάζα με πάστα, κρέμα γάλακτος, εκατό τυριά και ένα κιλό μπέικον που στην ελληνική κουζίνα παλαιότερων δεκαετιών αναφερόταν ως “σουφλέ”.

Η μαγειρική της είναι ότι κάλυπτε μεγάλη γκάμα από συστατικά, γλυκά και αλμυρά. Το πρώτο υλικό που έρχεται στη μνήμη είναι τα μοσχαρίσια μυαλά, που τα μαγείρευε και βραστά, και τηγανητά, όπως και μοσχαρίσια γλώσσα, και βραστή αλλά και – πρωτίστως – στιφάδο. Το άλλο είναι ο μοσχαρίσιος πατσάς. Στη δεύτερη ζωή της ή την τρίτη, η μητέρα μου θα πρέπει να ήτανε πατσατζής. Είχε βέβαια και καλό πελάτη, τον πατέρα μου, που μπορούσε να φάει τέσσερα και πέντε πιάτα στην καθισιά του. Απλά λάτρευε τον πατσά αυγολέμονο. Και η φιλόλογος έμαθε να τον μαγειρεύει υπέροχα.

Εκτός από τον πατέρα μου, η μαγείρισσα είχε και άλλους αφοσιωμένους πελάτες. Τα γλυκά του κουταλιού που ετοίμαζε κάθε χρόνο με πρωταγωνιστή το νεραντζάκι εξαντλούνταν σε χρόνο ρεκόρ. Ο υπεύθυνος για αυτό ήταν ο αδερφός της, ο θείος Γιάννης Μαυρογένης, που κάθε φορά που ερχότανε στο σπίτι πήγαινε πρώτα στον μπουφέ με τα βάζα με τα νεράντζια, καταβρόχθιζε άγνωστο αριθμό, αναστέναζε σα να είχε γεννήσει, και μετά ερχόντανε να μας μιλήσει και να μας δεί. Μια φορά ήτανε τόσο ανυπόμονος να γευθεί τα “χαπάκια” του όπως τα έλεγε, που του έπεσε το βάζο κι έγινε κομμάτια και θρύψαλα. Ψύχραιμος ο θείος Γιάννης, μάζεψε τα γυαλιά από το πάτωμα, και άρχισε να τρώει τα χαπάκια του που παρέμεναν στο σιροπιασμένο πάτωμα, σα να μην είχε συμβεί τίποτε.

Τα γλυκά του κουταλιού αποτέλεσαν και την πρώτη και μοναδική αφορμή για ξυλοφόρτωμα από τον πατέρα μου, σε ηλικία 3 ετών. Είχαμε εντοπίσει με την αδερφή μου το ράφι του μπουφέ στο οποίο φύλαγε η μητέρα μας τα γλυκά, αλλά είμασταν πολύ κοντοί για να έχουμε πρόσβαση σε αυτά. Έτσι, ανεβήκαμε στη σκάλα και κοντέψαμε να σκοτωθούμε. Ο πατέρας μου άκουσε τη φασαρία, μπήκε στην τραπεζαρία και μας βρήκε στο πάτωμα με τη σκάλα από πάνω μας, οπότε έπεσε το λεγόμενο ξύλο της αρκούδας.

Ακόμα και οι καλύτεροι όμως βρίσκουνε αργά ή γρήγορα τα όρια τους. Ένα βράδι, χτυπάει το κουδούνι και ακούγεται η φωνή του ψαρά μας, του Μιαούλη: “Μοροπούλαινα, σου έφερα ένα ψάρι”.

Κατεβαίνει τις σκάλες η Μοροπούλαινα και βρίσκει σε μια λινάτσα ένα ροφό εξάκιλο που σπαρταρούσε ακόμη. Εκεί παρέδωσε τα όπλα και ανέθεσε την μεταφορά του ψαριού στον πατέρα μου.

Την άλλη μέρα ο ροφός έγινε βραστός.

Η σχέση με τους προμηθευτές και η καθημερινή βόλτα στην αγορά πρωί πρωί, πριν πάει στο σχολείο, ήτανε ιδιαίτερα σημαντικό μέρος της καθημερινής ρουτίνας της μητέρας μου, το οποίο απολάμβανε. Αντίστοιχες “βόλτες” έκανε και ο πατέρας μου, και έτσι είχανε καταλήξει σε κάποιον καταμερισμό μεταξύ τους. Όλα τα μαναβικά και τα φρούτα τα αγόραζε η μαμά, κρέας ο μπαμπάς (από τον Μαντά), μπακάλικο και οι δύο, ενώ τα ψαρικά μας τα έφερνε ο Μιαούλης στο σπίτι. Μερικές φορές πήγαινα κι εγώ στην Αγορά της Ρόδου με τη μαμά, και μου άρεσε γιατί όλοι μου δίνανε κάτι να δοκιμάσω. Άλλο που δεν ήθελα. Στην αγορά της Ρόδου, θυμάμαι τον Γιώργο τον μανάβη, με κατσαρά μαύρα μαλλιά και υγρά μαύρα μάτια. Κάθε φορά που πήγαινα με την μητέρα μου για ψώνια, ο Γιώργος έπινε από ένα σωληνάτο ποτήρι ένα άσπρο υγρό. Κάποια μέρα τον ρώτησα “είναι καλό το γάλα σας κύριε Γιώργο;” “Μόνο καλό;” μου απάντησε, “το καλύτερο! Σε κάνει να βλέπεις τον κόσμο καλύτερο!”

Η μαγείρισσα μητέρα μου είχε και την ικανότητα να αυτοσχεδιάζει και να ετοιμάζει ποιοτικό φαγητό στο πιτς φυτίλι. Ένα καλοκαίρι στην Πάτμο, στο εστιατόριο που είχε ο θείος Γιάννης με τον συνεταίρο και φίλο του, Άγγελο Βρεττό, κατά τις 6 το απόγευμα, έρχεται μια παρέα 10 ατόμων, Γάλλοι, με μια σακούλα γεμάτη αστακούς. Ο μάγειρας έλειπε, στο εστιατόριο ήτανε μόνο η μητέρα μου, η γυναίκα του Άγγελου Κική και ένας σερβιτόρος. Οι Γάλλοι ήθελαν να φάνε τους αστακούς, και είπανε στη μαμά να τους μαγειρέψει όπως θέλει. Εκείνη δεν τους είπε ότι είναι και αυτή πελάτισσα, αλλά δέχτηκε, και είπε στο σερβιτόρο να περιποιηθεί τους πελάτες όσο εκείνη ετοίμαζε το γεύμα.

Έβρασε τους αστακούς και αφού αφαίρεσε την ουρά και τις δαγκάνες, έφτιαξε με τις εναπομείνασες ουσίες ένα γευστικό ζωμό και στη συνέχεια ριζότο. Οι Γάλλοι ενθουσιάστηκαν, και είπαν ότι ήτανε από τα καλύτερα πιάτα που είχανε γευθεί ποτέ.

Ακόμη και σήμερα, ανατρέχοντας σε βιβλία της, βρίσκω μέσα χειρόγραφες συνταγές με σημειώσεις. Σα να είναι στην κουζίνα δίπλα, και να ετοιμάζει το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Καλά Μαγειρέματα! Καλά Χριστούγεννα!

Ένα τραγούδι για το χελιδόνισμα από τα Σιάννα της Ρόδου

Ξεφυλλίζοντας ένα βιβλίο που είχε εκδώσει και χαρίσει στη μητέρα μου ο νονός μου, Ν.Γ. Μαυρής, βρήκα ένα όμορφο τραγούδι για το χελιδόνισμα από το χωριό Σιάννα της Ρόδου, και το καταγράφω.

Ξεκινώ με τον ορισμό. Από την Πύλη της Ελληνικής γλώσσας παραθέτω τον ορισμό που δίνει στο λεξικό του ο Τριανταφυλλίδης.

χελιδόνισμα το [xeliδónizma]: καθένα από τα λαϊκά παιδικά τραγούδια που τραγουδούσαν τα παιδιά για να καλωσορίσουν την άνοιξη κρατώντας ένα ξύλινο χελιδόνι. [ελνστ. χελιδόνισμα]

Χελιδόνι πέταξε,

ηύρεν πύργον κι΄έκατσε,

κ΄εχαμοκελάδησε:

Μάρτη, Μάρτη μου καλέ,

και Απρίλη θαυμαστέ,

όσοι μείς οι μαθητές

μαθημένοι είμεστε

ν΄αγοράζουμεν εφτά,

να πουλούμεν δεκαεφτά.

Το κρασί μες στο ποτήρι,

και τα σύκα στο μαντήλι

και τ΄αυγά μες στο καλάθι.

Δόστε μας την όρνιθα μας,

μη μας γερ΄ο δάσκαλος μας

κ΄’εχετε το κρίμα μας

και την αμαρτίαν μας.

Που πάνω που τ΄ ανώφλια σας

έχει μια περιστέρα.

Ανοίξετε την πόρτα σας

να πούμεν καλησπέρα.

Σαμουέλ Μπο-Μποβύ

Το τραγούδι αναφέρεται στα “Βυζαντινά – Μεταβυζαντινά, Τόμος Ι (1946) Μέρος Ι”σε άρθρο του Ελβετού Σαμουέλ Μπο-Μποβύ (Samuel Baud-Bovy), του “Νέστορα” της Δημοτικής μας μουσικής , που γυρνούσε στα 1930 τα Δωδεκάνησα για να συλλέξει τη μουσική μας παράδοση. Ο Μποβύ πραγματοποίησε τρία ταξίδια, τα καλοκαίρια των ετών 1930, 1931 και 1933.

Ο Μπο-Μποβύ στο άρθρο του για το χελιδόνισμα αναφέρει σαν πηγή για τραγούδι από τα Σιάννα το άρθρο του Αναστάσιου Αναστασιάδη, «Από τα έθιμα της νήσου Ρόδου. Εορτή εν τη πρώτη του έαρος εν Ρόδω», στο περιοδικό Φόρμιγξ, περ. Β΄, έτ. Στ΄, αρ. 5-6, (Αθήνα 15-30 Σεπτεμβρίου 1910), σσ. 4-5· Επίσης παραπέμπει στο βιβλίο του Α. Βροντή, Της Ρόδου παραδόσεις και τραγούδια, Ρόδος Απόλλων, 1930.

In memoriam John Moropoulos – Στην μνήμη του Ιωάννη Μορόπουλου

Σήμερα είναι η μεγάλη γιορτή του Ιωάννη του Προδρόμου και τιμώ την μνήμη του πατέρα μου, Ιωάννη Μορόπουλου. Γεννήθηκε στην Ιστιαία Ευβοίας, γιος του Νικόλαου και της Αγγελικής, και σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός στο Ε.Μ.Π. Αποφοίτησε το 1949 μετά την πολυετή στρατιωτική του θητεία και διορίστηκε μηχανικός στη νεοσύστατη Νομαρχία Δωδεκανήσου, με έδρα τη Ρόδο, την οποία αγάπησε σα δεύτερη πατρίδα του. Εκεί γνώρισε την μητέρα μου, που είχε διορισθεί φιλόλογος στην Εμπορική Σχολή, την οποίαν ηράσθη σφόδρα. Παντρεύτηκαν το 1951 και απέκτησαν δύο παιδιά.

Ο προϊστάμενος του πατέρα μου το 1949 στη Ρόδο ήταν ο Νικήτας Αβραμέας, Πολιτικός Μηχανικός, παντρεμένος με τη Ζωή Αβραμέα, που πριν τον πόλεμο ήταν νοσηλεύτρια στην Βασιλική Αυλή. Οι γονείς μου – ο καθένας χωριστά – γνωρίστηκαν με το ζεύγος Αβραμέα στην μικρή κοινωνία όσων είχαν πάει στη Ρόδο για την ανοικοδόμηση, ταιριάξανε και κάνανε πολύ παρέα, κάτι που οδήγησε στα στέφανα. Ο Νικήτας και η Ζωή Αβραμέα στεφάνωσαν το ζεύγος Μορόπουλου.

Ένας άλλος μηχανικός που συνεργάστηκε με τον πατέρα μου ήταν ο Χριστοφίδης (δυστυχώς δεν θυμάμαι το μικρό του όνομα). Ερχότανε συχνά στη Ρόδο με τη γυναίκα του Μαίρη Χριστοφίδου και κάνανε πολύ παρέα με τους γονείς μου και τους Αβραμέα.

Έτσι με το που γεννήθηκε η αδελφή μου η Ζωή Αβραμέα και η Μαίρη Χριστοφίδου έγιναν οι νονές της.

Μετά τα πρώτα χρόνια στη Ρόδο, ο πατέρας μου αποφάσισε να ασκήσει το ελεύθερο επάγγελμα. Το έργο που θυμάμαι είναι οι εγκαταστάσεις της φωνής της Αμερικής στη Ρόδο, που δεν υπάρχουν πια. Το καλοκαίρι με έπαιρνε μαζί του από το πρωί στο εργοτάξιο και με έβαζε να κάνω δουλειές. Η αγαπημένη μου ήτανε να “ποτίζω” το μπετόν με το λάστιχο. Επειδή έβλεπα ότι κάθε Σάββατο πρωί πλήρωνε τους εργάτες, του ζήτησα να πληρώνει κι εμένα, κάτι που έκανε με τεράστιο χαμόγελο. Είχα κι ένα κουμπαρά και τα έβαζα όλα τα χρήματα μου εκεί, αφού κατάφερνα για τα δικά μου έξοδα να παίρνω – με διάφορες δικαιολογίες – λεφτά από την αδερφή μου.

Απέκτησε σχέσεις με τους Αμερικάνους μηχανικούς που είχαν έρθει στη Ρόδο για το έργο, και με μερικούς έγινε πολύ φίλος. Θυμάμαι το ζεύγος  Rosenblatt από την Βαλτιμόρη, που είχαν εγκατασταθεί στη Ρόδο με τα δύο παιδιά τους. Πέρα από το ότι ήτανε υπέροχοι άνθρωποι, είχανε ένα σπίτι τεράστιο στην αυλή του οποίου υπήρχε μία γούρνα που το καλοκαίρι τα παιδιά είχαμε μετατρέψει σε πισίνα, παρόλο που είχε μέσα φυτά και χορτάρια.  Όταν γύρισαν στην Αμερική, οι Rosenblatt μας άφησαν όλες τις συσκευές που είχαν. Η ναυαρχίδα ήταν ένα τεράστιο ψυγείο Westinghouse, στο οποίο χωρούσαμε και η αδερφή μου και εγώ. Το χωριστήκαμε με πόνο ψυχής όταν πέθανε ο πατέρας μου και κλείσαμε το σπίτι στη Ρόδο.

Εκτός από τις προσωπικές σχέσεις όμως, οι Αμερικάνοι μηχανικοί αναγνώρισαν την συμβολή του πατέρα μου στο έργο αποδίδοντας του την τιμητική ιδιότητα του μέλους της American Society of Civil Engineers (ASCE). Ήτανε κάτι για το οποίο ήτανε περήφανος.

Με τους Αμερικάνους σχετίζεται κι ένα άλλο επεισόδιο από τις πατρικές μου αναμνήσεις. Ήτανε Πάσχα του 1965 και πολλά πλοία του Έκτου Στόλου επισκέφθηκε τη Ρόδο. Ο φιλόξενος πατέρας μου κάλεσε 60 αξιωματικούς να φάμε μαζί το Πάσχα. Σούβλισε 10 αρνιά και έφερε και ορχήστρα, με την Αννούλα από το Βόλο, που ήτανε η αγαπημένη του τραγουδίστρια στον κέντρο “Μπαμπούλας“.   Έγινε χαμός, και είχαμε και ειδύλλιο στο τέλος, αφού ένας πλοίαρχος ερωτεύθηκε σφόδρα την εξαδέλφη της μητέρας μου, την θεία Μαίρη, που μας επισκεπτόταν συχνά.

Η φιλοξενία και η απλοχεριά ήτανε έμφυτα στον πατέρα μου. Θυμάμαι τόσους και τόσους επισκέπτες από την Αθήνα, που ερχόντουσαν στο σπίτι μας στη Ρόδο, σχετικούς και άσχετους. Όλους τους περιποιήθηκε σα να ήτανε πολύ κοντινοί φίλοι.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ήτανε η αγάπη που έτρεφε για τους εργάτες και τους εργοδηγούς που είχε στα συνεργεία του.  Πολλά απογεύματα Σαββάτου, όταν σχολάγανε από το εργοτάξιο, τους πήγαινε με ταξί στον “Μπαμπούλα” να φάνε και να πιουν και να διασκεδάσουν. Όταν μεγαλώσαμε, η αδερφή μου κι εγώ τον πειράζαμε, και τον αποκαλούσαμε “βασιλικό κομμουνιστή”. Γιατί και βασιλικός ήτανε μέχρι το κόκκαλο (στο δημοψήφισμα του 1974 ήτανε για κλάματα) και φερότανε στους εργάτες σα να ήτανε συνέταιροι του. Το “βασιλικός” του άρεσε, για το “κομμουνιστής” είχε σοβαρές ενστάσεις! Από τότε όμως (δεκαετία 1970) έλεγε ότι η Κίνα είναι ο γίγαντας που κοιμάται και κάποτε θα κυριεύσει τον κόσμο.

Στις γιορτές ερχόντουσαν στο σπίτι, μαζί με τις οικογένειες τους, οι επιστάτες και εργοδηγοί. Θυμάμαι τον Λουκά, και τον Τριαντάφυλλο. Αξέχαστος θα μου μείνει ο Αργύρης Γιαννακές (ο “Αργυράκος”) από την Απολακκιά της Ρόδου, που επειδή η οικογένεια του ήτανε στο χωριό και δεν μπορούσε να πηγαινοέρχεται, περνούσε τη βδομάδα στο σπίτι μας, και τα βράδια που βγαίνανε οι γονείς μου, πρόσεχε την αδερφή μου κι εμένα. Ευγενικός, χαμογελαστός, υπέροχος άνθρωπος!

Το 1968 ο πατέρας μου μου ανέθεσε μια ειδική αποστολή. Να τον εκπροσωπήσω στον γάμο της νεώτερης αδελφής του, που θα γινότανε στην Αθήνα. Εκείνος δεν μπορούσε να παραστεί λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων. Με πήγε στον ράφτη, μου έραψε ένα κοστουμάκι, και με έβαλε στο αεροπλάνο. Θυμάμαι ότι είχανε έρθει και μέλη της οικογένειας από την Αμερική, που δεν τους είχα ξαναδεί κι όλοι ρωτάγανε για τον Γιάννη.  Πάντως όλα πήγανε καλά, κι ο γάμος στέφθηκε με επιτυχία.

Εκτός από καλός μηχανικός, ήτανε και καλός δάσκαλος. Όταν σταμάτησε τις εργολαβίες κι έκανε μόνο μελέτες και επιβλέψεις μάζευε στο γραφείο του νέους μηχανικούς και τους βοηθούσε να λύσουν προβλήματα θεωρίας και πρακτικής. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον Κοσμά Σφυρίου, που αργότερα εξελέγη βουλευτής με το ΠΑΣΟΚ, να συνεργάζεται με τον πατέρα μου, τον οποίο και αναφέρει κάθε φορά που συναντιόμαστε.

Η αγαπημένη του βόλτα στην πόλη της Ρόδου ήτανε στο Μαντράκι. Το ταξί – πάντα με ταξί, δεν ήθελε να οδηγεί – τον άφηνε στο Μαντράκι, και αφού έκανε τη βόλτα του πήγαινε στο μεγάλο καφεζαχαροπλαστείο “Ακταίον” και απολάμβανε το ουϊσκι του.

Είχε πολλά παρατσούκλια, αφού τον αγαπούσαμε όλοι. Το πιο χαρακτηριστικό είναι “Σπανιόλος”. Επειδή του άρεσε και η λέξη “μόρτης”, τον λέγαμε κι έτσι. Κι έτσι τον θυμόμαστε.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The Armistice Agreement talks between Israel and Egypt, Jordan and Syria in Rhodes, 1949

Introduction

As the British Mandate for Palestine ended, the state of Israel was proclaimed on the 14th May 1948 in Tel Aviv by the Jewish National Council and was recognized by the USA and Soviet Union on the 15 and 17 May 1948.

gurion_may_1948

Photo: The first Israeli Prime Minister Ben Gurion and his wife Paula arrive at the port of Haifa in 30 June 1948 to celebrate the departure of the last British soldier from the area.

The joy following the declaration and recognition of the infant state was short – lived. On the 15th May 1948 the states of Egypt, Lebanon, Jordan and Syria declared war on the new state. This is known as the war of 1948 and is the first of the many wars that erupted in the area since the declaration of independence by Israel.

The Herald Tribune reported on 10 June 1948, “Count Folk Bernadette, United Nations Mediator in Palestine, announced tonight that Jews and Arabs have agreed unconditionally to a four-week armistice.  The announcement was made in a message from the UN Mediator to Trygve Lie, United Nations Secretary-General.  Mr. Lie said that plans were being rushed to ensure strict observance of the cease-fire.  The arrangements called for Belgium, France and the United States to supply both vessels and military observers.  He said each country had been asked to send twenty-one military men.” (17)

This report described the beginning of the first peacekeeping operation in the history of the United Nations, officially named the United Nations Truce Supervision Organization (UNTSO). The first group of UN military observers arrived between 11 and 14 June and were deployed in Palestine and some areas of the neighbouring Arab countries. However, 29 May 1948 is considered the start of the operation, since on that day the Security Council, in Resolution 50, decided to deploy military observers with the mandate to assist the UN Mediator in the supervision of the truce between Israel and Arab forces.

After a four-week truce expired, and large-scale fighting erupted again between Israel and Arab forces, the Security Council, in resolution 54 of 15 July 1948, ordered a cease-fire of indefinite duration.  The second group of military observers was deployed to each Arab army and each Israeli armed group, as well as in Jerusalem, the coast, ports and airports of the truce area. They also accompanied convoys between Tel Aviv and Jerusalem.

Following United Nations Security Council’s resolution number 62 of the 16 November 1948, armistice agreement talks took place in Rhodes, Greece, between Israel and Egypt, Jordan, Lebanon and Syria. Since June 1948 Rhodes was the base of the UN appointed Mediator Count Folke Bernadotte,  and remained after his assassination on 17 September 1948 in Jerusalem.  The talks begun on the 12th January 1949 and ended on the 20th July 1949. The talks were bilateral and took place as follows:

  • Egypt – Israel: 12 January 1949 – Agreement signed at Rhodes on 24 February 1949
  • Lebanon – Israel: Agreement signed at Ras En Naqoura on 23 March 1949
  • Jordan – Israel: 1 March 1949 – Agreement signed at Rhodes on 3 April 1949
  • Syria – Israel: April 1949 – Agreement signed at Hill 232, near Mahanayim, on 20 July 1949

The main venue, except for the Lebanon – Israel negotiations, was the Hotel of the Roses in Rhodes which had served as UN headquarters since the summer of 1948.It is important to note that the results of the talks were bilateral armistice agreements, not peace treaties.

The United Nations appointed an Acting Mediator for the talks, the American Ralph Bunche. In 1950 the Norwegian Nobel Committee awarded the Nobel Peace Prize to the first non-white person, the African-American and United Nations (UN) official Ralph Bunche. He received the Peace Prize for his efforts as mediator between Arabs and Jews in the Israeli-Arab war in 1948-1949. These efforts resulted in armistice agreements between the new state of Israel and four of its Arab neighbours: Egypt, Jordan, Lebanon and Syria.

At the end of the talks and after the agreements were signed, Israel had gained more territory compared to the proposals of the United Nations Partition Plan for Palestine (UN Resolution 181/1947). On 29 November 1947 over two-thirds of the United Nations membership voted in favor of General Assembly Resolution 181 proposing a partition of Palestine: 56% of the mandate territory was assigned to a Jewish state and 43% to an Arab state, with Jerusalem under international administration.

This article is about the Rhodes armistice talks.

Definitions

It is important to clarify what is an armistice as opposed to a cease-fire agreement.

An armistice is a formal agreement of warring parties to stop fighting. It is not necessarily the end of a war, since it may constitute only a cessation of hostilities while an attempt is made to negotiate a lasting peace. It is derived from the Latin arma, meaning “arms” (as in weapons) and -stitium, meaning “a stopping”.(Wikipedia)

A cease-fire is typically a negotiated agreement to cease hostilities and take other steps to calm things down, like pulling back heavy weapons or marking out a “green line” or demilitarized zone to separate opposing forces. Though cease-fires are usually meant to be binding, to last a while and to hold even after a few violations, they do not themselves end a conflict, only pause it. (New York Times)

ben_gurion_left_signing_the_declaration_of_independence-1024x685

Photo: Ben Gurion signing the declaration of Independence, 14 May 1948

UN Resolution 62

The document that triggered the talks is Resolution 62 of the United Nations Security Council.

62 (1948). Resolution of 16 November 1948

[S/1080]

The Security Council,

Reaffirming its previous resolutions concerning the establishment and implementation of the truce in Palestine, and recalling particularly its resolution 54 (1948) of 15 July 1948 which determined that the situation in Palestine constitutes a threat to the peace within the meaning of Article 39 of the Charter of the United Nations,

Taking note that the General Assembly is continuing its consideration of the future government of Palestine in response to the request of the Security Council in its resolution 44 (1948) of 1 April 1948,

Without prejudice to the actions of the Acting Mediator regarding the implementation of Security Council resolution 61 (1948) of 4 November 1948,

1. Decides that, in order to eliminate the threat to the peace in Palestine and to facilitate the transition from the present truce to permanent peace in Palestine, an armistice shall be established in all sectors of Palestine;

2. Calls upon the parties directly involved in the conflict in Palestine, as a further provisional measure under Article 40 of the Charter, to seek agreement forthwith, by negotiations conducted either directly or through the Acting Mediator, with a view to the immediate establishment of the armistice, including:

(a) The delineation of permanent armistice demarcation lines beyond which the armed forces of the respective parties shall not move;

(b) Such withdrawal and reduction of their armed forces will ensure the maintenance of the armistice during the transition to permanent peace in Palestine.

bernadotte_arrival
Photo: Count Folke Bernadotte and Ralph Bunche at their arrival in Palestine

The appointment of a United Nations (Acting) Mediator: 20 May 1948

Count Folke Bernadotte was appointed as United Nations Mediator on 20th May 1948, following the voting of resolution 186 of the United Nations General Assembly.

 

Resolution 186 of the United Nations General Assembly, S.II: 14 May 1948

The General Assembly,

Taking account of the present situation in regard to Palestine,

Strongly affirms its support of the efforts of the Security Council to secure a truce in Palestine and calls upon all Governments, organizations and persons to co-operate in making effective such a truce;

1. Empowers a United Nations Mediator in Palestine, to be chosen by a committee of the General Assembly composed of representatives of China, France, the Union of Soviet Socialist Republics, the United Kingdom and the United States of America, to exercise the following functions:

(a) To use his good offices with the local and community authorities in Palestine to:

i Arrange for the operation of common services necessary to the safety and well-being of the population of Palestine;

ii Assure the protection of the Holy Places, religious buildings and sites in Palestine;

iii Promote a peaceful adjustment of the future situation of Palestine.

(b) To co-operate with the Truce Commission for Palestine appointed by the Security Council in its resolution of 23 April 1948;

(c) To invite, as seems to him advisable, with a view to the promotion of the welfare of the inhabitants of Palestine, the assistance and co-operation of appropriate specialized agencies of the United Nations such as the World Health Organization, of the International Red Cross, and of other governmental or non-governmental organizations of a humanitarian and non-political character;

2. Instructs the United Nations Mediator to render progress reports monthly, or more frequently as he deems necessary, to the Security Council and to the Secretary-General for transmission to the Members of the United Nations;

3. Directs the United Nations Mediator to conform in his activities with the provisions of this resolution, and with such instructions as the General Assembly or the Security Council may issue;

4. Authorizes the Secretary-General to pay the United Nations Mediator an emolument equal to that paid to the President of the International Court of Justice, and to provide the Mediator with the necessary staff to assist in carrying out the functions assigned to the Mediator by the General Assembly.

bunche_bernadotte1

Ralph Bunche (right) and Count Folke Bernadotte boarding a United Nations plane.
Photo: Courtesy of Ralph Bunche Institute for International Studies, City University of New York, Graduate Center

 

The United Nations 1947 Partition Plan for Palestine

un_palestine_partition_versions_1947

Map: UNSCOP (3 September 1947; see green line) and UN Ad Hoc Committee (25 November 1947) partition plans. The UN Ad Hoc Committee proposal was voted on in the resolution.

During the spring and summer of 1947, a United Nations Special Committee on Palestine studied the competing demands of Jews and Arabs, and on August 31 produced a majority report that recommended partitioning the little country into separate Jewish and Arab states, with the Jerusalem area to be placed under United Nations administration. On November 29, 1947, the UN General Assembly approved partition, to take effect on May 15 of the following year. (9)

The territory during the 1948 war

arab-israeli-war_1948__1_

Source: Vox

Rhodes 

In June 1948 Count Bernadotte moved his headquarters to the island of Rhodes to have peaceful and neutral surroundings. (7) Rhodes was not the only option available to the UN. The use of a US aircraft carrier had also been considered.

Even in tranquil Rhodes, U.N.’s Palestine Mediator Count Folke Bernadotte was offered a mediation job. Two local soccer teams, the Dorieus and Diagoras, both claimed the Rhodian championship, and the local one-sheet newspaper suggested that Bernadotte compose the quarrel. (Bernadotte was too busy.) Apart from that, all was serenity in the Dodecanese island which Bernadotte had chosen for his Palestine peace talks. Governor General Nicholas Mavris welcomed correspondents, many straight from embattled Palestine: “Now you have been able to discover an oasis of peace.” …Perhaps the happiest Rhodian of all was Michael Stamatoglu, manager of the Hotel des Roses. For the remaining half of the four-week truce period (summer of 1948), business would be brisk. Floor Waiter Georgiu was intrigued by Bernadotte’s request that half of the rooms reserved should be in one wing of the hotel, half in the other, as far apart as possible. “There are separate staircases too,” said Georgiu with a knowing wink, “which may be convenient.”(14)

Moshe Dayan, who joined the Jordan – Israel talks in March 1949, recalls in his memoirs how ‘Good food, spring weather, enchanting scenery … hundreds of butterflies
of all sizes and colours’ lent a ‘fairy tale air’ to the tough negotiations on achieving
armistice agreements between the opposing parties.

The two plans – suggestions of the UN Mediator 

The first plan

… in his diary, Bernadotte recalled that the first “outsider” to call on him when he arrived in Paris on June 15, en route to Palestine, was Ashley Clarke, Britain’s chargé d’affaires in France. Discreetly, Clarke intimated to Bernadotte the lines of mediation that would enjoy British support. These included a revision of the partition formula, with the southern part of the Negev Desert (which the United Nations had allocated to the Jews) to go to Abdullah of Transjordan, while the Jews would receive as compensation western Galilee (an area the United Nations had allocated to the Arabs but which the Jews already had overrun). Finally, Jerusalem, originally designated for United Nations administration, should be given over to Abdullah in its totality, including the Jewish New City, whose inhabitants would enjoy autonomy. Evidently Bernadotte was impressed by this scenario. In his own version, which he presented to the Security Council on June 27, he followed Britain’s proposals with only minor alterations. Unwilling to abandon their claim to the Negev Desert, or the reality of their military control of Jerusalem’s New City, the Israelis vehemently rejected the Bernadotte plan. So did the Syrians and Egyptians, who were not interested in legitimizing Abdullah’s rule over eastern Palestine.(9)

The second plan 

The second plan was published on the 16th September 1948, one day before the Mediator was assassinated in Jerusalem.

 

bernadotte_rhodes1

Photo: United Nations member Abdel Moneim Moustafa (3L) speaking with Count Folke Bernadotte (C) on the island of Rhodes. (Photo by Frank Scherschel/The LIFE Picture Collection/Getty Images)

There is a theory that the second suggestion of Bernadotte would be accepted by UN’s General Assembly and this is the reason why he was assassinated. It is true that Bernadotte pushed his report forward for consideration and decision by the General Assembly, as indicated in the following excerpt of his second report.

“III.16. As a result of these talks, I became convinced: (a) that it would be of utmost urgency that the General Assembly consider and reach decisions upon the Palestine question at its forthcoming session; (b) that if the General Assembly should reach firm and equitable decisions on the principal political issues there would be a reasonable prospect that settlement could be achieved if not by formal at least by tacit acceptance; and (c) that the truce could be maintained with reasonable fidelity throughout the General Assembly session but that it might be gravely doubted that it could be indefinitely prolonged beyond then in the absence of tangible progress toward a settlement.”

bernadotte_mavris

Photo: Count Folke Bernadotte (R) shaking hands with Governor Nicolaos Mavris  (L) of the Dodecanese Islands. (Photo by Frank Scherschel/The LIFE Picture Collection/Getty Images)

Some Israelis were mistrustful of Count Bernadotte, whom they considered to be working to advance the interests of the British. The Lehi group, which included future Israeli Prime Minister Yitzak Shamir, regarded Bernadotte as an agent of the British government, and wanted him dead.(7)

bernadotte_mavris2

Photo: Count Folke Bernadotte (C) walking down the aisle of “Evagelismos”, a Greek Orthodox church in Rhodes with Governor Nicolaos Mavris(C L). (Photo by Frank Scherschel/The LIFE Picture Collection/Getty Images)

The fundamental issues in Palestine at the time

A chapter in the second plan submitted by Bernadotte, outlined the fundamental issues in Palestine as follows:

  • partition,
  • the Jewish State,
  • Jewish immigration and
  • Arab refugees.

The Acting Mediator

Ralph J. Bunche was appointed as Acting Mediator after the assassination of the Mediator, Count Folke Bernadotte, in September 1948.

When news of Bernadotte’s death reached the UN, Secretary General Trygve Lie immediately phoned Bunche and asked him to succeed Bernadotte and carry on the mediation effort. Despite awareness of the personal danger posed by the role, Bunche did not hesitate to accept Lie’s request. Bunche travelled to Paris, where he met with UN representatives to discuss the new borders between Jews and Arabs that he and Bernadotte had proposed. (7)

Bunche formed his basic attitude to the Palestine issue when he served on the staff of UNSCOP. The committee, made up of representatives of 11 countries, was created in May 1947 by a special session of the UN General Assembly to study the Palestine issue and submit recommendations to the regular General Assembly session that would convene in September.(10)

The general principles laid down in those four Armistice Agreements are alike. In each of them the two parties undertake to respect the injunction of the Security Council against resort to military force in the settlement of the Palestine question; in each the parties pledge to refrain from aggressive action and to respect the right of the other party to its security and freedom from fear of attack; in each of the General Armistice Agreements the parties moreover recognized these agreements as indispensable steps towards the liquidation of armed conflict and the restoration of peace in Palestine; furthermore the respective parties acknowledge in each Armistice Agreement that no provision of the Agreement shall in any way prejudice the rights, claims and positions of the other party in any ultimate peaceful settlement of the Palestine question. (16)

The Egypt – Israel Agreement (Rhodes)

Israel demanded that Egypt withdraw all its forces from the former area of Palestine, Egypt insisted that Arab forces withdraw to the positions which they held on 14 October 1948, as under Security Council Resolution S/1070 of 4 November 1948. One reason for the deadlock was the mounting tension in Egypt, which culminated on 12 February 1949 in the murder of Hassan el-Banah, leader of the ultra-nationalist Moslem Brotherhood. In early February, Israel threatened to abandon the talks, where upon the United States appealed to the parties to bring them to a successful conclusion, and on 24 February the Israel-Egypt armistice agreement was signed in Rhodes.(6)

In the early hours of February 24, 1949, on the Greek island of Rhodes, Dr. Ralph J. Bunche emerged from the Egyptian-Israeli talks to announce the signing of a General Armistice Agreement. (2)

Bunche, the chief negotiator for the United Nations, compliments both sides on their “restraint and dignity,” promising that this is “only the first of the agreements with the Arab states, which will ensure a return of peace to Palestine and the Near East.” Although the marathon talks were arduous, Bunche was so confident in eventual success that he had commissioned a local potter to make commemorative ceramics, which he then presented to the representatives upon the signing of the document. When the Israeli negotiator Moshe Dayan asked what he would have done if they had failed to come to an agreement, Bunche replied, “I’d have broken the plates over your damn heads.” (2)

dayan_ceramic_plate_1949

 

Rhodes, Greece, 1949. 10 x 10. “The plate was purchased by Dayan’s then wife, Rut Dayan at the negotiations in 1949. The negotiations took place ins Rhodes Greece. The plate is decorated with blue, green and red flowers and bear the words “”Armistice Negotiations Rhodes, 1949.”” (1)

israel_egyptian_armistice_rhodes Photo: Rafael Eytan signs the armistice between Egypt and Israel on 24 February 1949, in the Hotel de Roses on Rhodes. Beside him is Yigael Yadin. Across the tables is Ralph Bunche (2nd from left) and others in the UN meditation group.

i-e-armistice-fig1

Photo: The Israeli negotiating team—(right to left) Reuven Shiloah, Walter Eytan, Yigal Yadin, Moshe Sasson, and Shabtai Rosenne– posing outside the plane that bore them to Rhodes for the 1949 armistice meetings. (CZA Photos)

The Jordan – Israel  Agreement (Rhodes)

At the beginning of March 1949, talks began on the island of Rhodes between Israeli and Jordanian representatives under the chairmanship of Dr. Bunche. The major issues raised by Israel were free access to Jewish Holy Places in Jerusalem, border rectification, and the presence of Iraqi forces in the West Bank. Jordan sought to raise the Arab refugee question and the question of passage from the Old City of Jerusalem to Bethlehem. On 3 April, the agreement was signed, fixing the armistice line of the West Bank, transferring to Israel a number of Arab villages in the central part of the country and providing for a mixed committee to work out arrangements in Jerusalem (Article VIII). (5)

In his memoirs, Dayan wrote that the members of the Jordanian delegation were utterly
unsuited for the negotiations; according to Eytan, ‘they looked helpless and lost’.
He surmised that the king had deliberately chosen weak delegates so that he could
maintain total control of the proceedings. This was indeed the purpose of the
Jordanian representatives in Rhodes; from the very first they made sure Bunche
knew that any step taken on the island would first have to be approved in Amman.(4)

 

king_abdullah_jerusalem_29_may_1948

Photo: King Abdullah of Jordan in front of the Holy Sepulchre, 1948

Although he never set foot on Rhodes, the key person in the negotiations was King Abdullah of Jordan.

A complicating factor in the Jordan – Israel negotiations, was the presence of Iraqi troops in Palestine. The Iraqis did not enter the armistice negotiations as they did not want to be accused that they recognize the state of Israel.

dayan_rhodos

Photo: Moshe Dayan signs the Jordan – Israel agreement

In 1953 Moshe Dayan was appointed Chief of Staff of the Israeli Defense Force.

“… he felt that the border with Jordan, which he himself had helped negotiate, was impossible to live with and had to be replaced by a natural border running along the Jordan river.” (11)

The Lebanon – Israel Agreement (Ras En Naqoura)

The agreement with Lebanon was signed on 23 March 1949. The main points were (15):

  • The armistice line (“Green Line”, see also Blue Line (Lebanon)) was drawn along the international border.
  • Unlike the other agreements, there was no clause disclaiming this line as an international border, which was thereafter treated as it had been previously, as a de jure international border.
  • Israel withdrew its forces from 13 villages in Lebanese territory, which were occupied during the war.

The Syria – Israel Agreement (Hill 232, near Malanayim at the Syrian-Israeli border)

The agreement with Syria was signed on July 20, 1949.Syria withdrew its forces from most of the territories it controlled west of the international border, which became demilitarized zones. It was emphasised that the armistice line was “not to be interpreted as having any relation whatsoever to ultimate territorial arrangements.” (Article V) (15)

Iraq

Iraq, whose forces took an active part in the war (although it has no common border with Israel), withdrew its forces from the region in March 1949. The front occupied by Iraqi forces was covered by the armistice agreement between Israel and Jordan and there was no separate agreement with Iraq. (15)

The partition of territory after the armistice of 1949

At the end of the armistice talks, Israel had gained 77% of Palestine, a significant increase (22%) over the percentage allocated to it by Resolution of 1947. A massive exodus of Palestinians marked the end of the 1948 war and the 1949 agreements. It is estimated that more than 700,000 Arabs left/were thrown out of their homes.

israel-1948-49

United Nations Truce Supervision Organization (UNTSO)

The “UNTSO” was the first peacekeeping operation established by the United Nations. All the members of the party were experienced international civil servants with a background of service with the United Nations Secretariat at Headquarters. While on duty in Palestine, they were to continue to wear United Nations guard uniforms.

The period from August 1949 to June 1956 was initially chaotic but quickly settled into a routine of complaints on the Jordanian, Egyptian, Syrian and Lebanese fronts. It was initially possible for the UN personnel to deal with complaints of violations of the “Truce” at the Local Commander level. As time progressed there arose a culture of claim and counter claim by the participating parties and regardless of the hard work and genuine intent of UNTSO the intensity of the violent incidents increased.

UNTSO military observers remain in the Middle East to monitor ceasefires, supervise armistice agreements, prevent isolated incidents from escalating and assist other UN peacekeeping operations in the region.

mandelbaum-gate-on-1949-armistice-line-in-east-jerusalem
Mandelbaum Gate, Jerusalem, 1949

Mixed Armistice Commissions

In order to implement these general principles as well as the specific provisions laid down in the four General Armistice Agreements, each Agreement provides for the establishment of a Mixed Armistice Commission consisting of an equal number of Israeli and Arab representatives and a neutral chairman appointed by the Chief of Staff of the Truce Supervision Organization from the United Nations Military Personnel assigned to the Mission. The General Armistice Agreements between Israel on the one side and. the Hashemite Kingdom of Jordan, Lebanon and Syria on the other side, provide that the respective Mixed Armistice Commissions shall consist, in addition to the Chairman, of two Israeli and two Arab representatives. In the case of the Egyptian-Israeli Mixed Armistice Commission provision was made for three representatives from each side.

The MACs were very different from one another, bringing about four unique peacekeeping missions under the head of the UNTSO.

The Egyptian-Israeli Mixed Armistice Commission has its permanent headquarters at the former Palestinian frontier post of El Auja, a place consisting of two ramshackle stone houses and an equally dilapidated building.

The Mixed Armistice Commission for Israel and the Hashemite Jordan Kingdom has set up its headquarters at Mandelbaum Gate, crossing point between the Israeli and the Arab part of Jerusalem and the most thoroughly destroyed part of the Holy City. (16)

Epilogue

The armistice agreements were seen as temporary settlements which would later
be replaced by permanent peace agreements. But the conflict between Israel and the
Arabs and Palestinians was bound to continue, for the great problem which had
caused the war in the first place – the struggle between Jews and Arab Palestinians
for mastery of the land – was still unresolved at the war’s end. Worse still, the war
had created a particular problem that was to fester and provoke unrest for more
than fifty years: the Palestinian refugees.(8)

The outcome of the negotiations left the Arabs with a bitter taste. A Norwegian researcher observes:

“New empirical evidence shows that this imbalance of power on the ground was strengthened by strong support in Israel’s favor from the UN Secretary-General Trygve Lie, as well as from the US administration. Such support served to limit the UN mediator’s room for maneuver and ultimately contributed to a biased agreement.” (13)

Ben Gurion stated in November 1956 after the Suez war that, “[T]he armistice with Egypt is dead, as are the armistice lines, and no wizards or magicians can resurrect these lines.”(12)

Sources

  1. ABAA. Moshe Dayan’s personally owned commemorative ceramic plate from the 1949 Israel and Jordan Armistice negotiations.
  2. WNYC. Ralph Bunche Announces Landmark 1949 Arab-Israeli General Armistice Agreement
  3. VOX. 9 questions about the Israel-Palestine conflict you were too embarrassed to ask
  4. Elad ben-Dror. The Armistice Talks between Israel and Jordan, 1949: The View from Rhodes.
  5. Israel Ministry of Foreign Affairs. Israel-Jordan Armistice Agreement, April 1949.
  6. Israel Ministry of Foreign Affairs. Egypt-Jordan Armistice Agreement, February 1949.
  7. Nobelprize.org. Ralph Bunche: UN Mediator in the Middle East, 1948-1949.
  8. Ahron Bregman, Israels Wars 1947- 1993.
  9. Howard M. Sachar: Israel and Europe. An Appraisal in History
  10. Elad ben-Dror. Ralph Bunche and the Establishment of Israel.
  11. Avi Schlaim. The Iron Wall: Israel and the Arab World.
  12. Nabil Elaraby. SOME LEGAL IMPLICATIONS OF THE 1947 PARTITION RESOLUTION AND THE 1949 ARMISTICE AGREEMENTS
  13. Hilde Henriksen Waage. The Winner Takes All: The 1949 Island of Rhodes Armistice Negotiations Revisited. Middle East Journal. Vol. 65, No. 2, Richard B. Parker Memorial Issue (Spring 2011), pp. 279-304
  14. Time Magazine, Monday, June 28, 1948.
  15. Rhodes Armistice Agreement 1949 in which al Faluja Siege was decided upon.
  16. LETTER DATED 12 FEBRUARY 1950 FROM THE CHIEF OF STAFF OF THE TRUCE SUPERVISION ORGANIZATION IN PALESTINE TO THE SECRETARY-GENERAL
  17. FIFTY-FIVE YEARS OF UNTSO

 

Venetokleion Gymnasium of Rhodes – Class of 1968-1973 / Βενετόκλειο Γυμνάσιο Ρόδου – Η Τάξη του 1968 – 1973

group1_class
Η ταξη στην αυλη του Βενετοκλειου.

Εισαγωγη – Introduction

Σημερα κλεινω εξι χρονια απο την ημερα που αρχισα αυτο το μπλογκ, και ανασυρω απο την μνημη την μαθητεια μου στο Βενετοκλειο Γυμνασιο Ροδου, απο το 1968 εως το 1973.

Today is my sixth WordPress anniversary. I started this blog six years ago, and I felt necessary to reminisce about my Gymnasium in Rhodes, where I grew up. Its name is Venetokleion and is still operational. This post features photos I took in excursion with the teachers and the class.

Εχω υπεροχες αναμνησεις απο το Βενετοκλειο για δυο λογους.

This is a time and space specific post, and language is crucial. The post  must be in Greek. So I stop here with the English part, and wish the visitor a happy visit.

Ο πρωτος ειναι οτι γνωρισα εξαιρετικους ανθρωπους, συμμαθητες, συμμαθητριες, καθηγητες και καθηγητριες.

Ο δευτερος ειναι οτι πηρα τις πρωτες συγκινησεις της μαθησης, μαζι με καποιες αλλες.

Θα αναφερθω στους συμμαθητες και τις συμμαθητριες με τα μικρα τους ονοματα, ενω στους καθηγητες και τις καθηγητριες και με τα επιθετα τους. Οσοι διαβασουν αυτο το κειμενο και δουν τις φωτογραφιες θα αναγνωρισουν τους συμμαθητες και τις συμμαθητριες.

papamanolis
Ο Μανωλης Παπαμανωλης, Γυμνασιαρχης του Βενετοκλειου

Η αναφορα σε επιλεγμενους καθηγητες και καθηγητριες με τα πληρη ονοματα τους οφειλεται κυριως στο οτι θελω να υπαρχει καπου στο διαδικτυο γραπτα και επιφατικα το υπεροχο εργο που επιτελεσαν οι ανθρωποι αυτοι. Ετσι απλα.

Ζητω προκαταβολικα συγγνωμη, αλλα καποιους απο τους απεικονιζομενους δεν τους ενθυμουμαι με τα ονοματα τους.

Μια αλλη διασταση που επιβαλλει ο χρονος ειναι η χρηση του παρελθοντος στην αφηγηση και τα ρηματα. Αυτο βεβαια δεν σημαινει οτι καποιος δεν ζει πια. Απλα αναφερομαι στο παρελθον και σε αυτα που θυμαμαι απο τοτε.

Οι φωτογραφιες ειναι ολες απο το αρχειο μου, οι περισσοτερες παρμενες σε σχολικες εκδρομες.

Βενετοκλειο: Αρρενων αλλα και Θηλεων
Βενετοκλειο: Αρρενων αλλα και Θηλεων. Κατω σειρα απο δεξια: Λεωνιδας, Ανθουλα, Τετα, ?, Γιωργος. Επανω σειρα απο δεξια: Κλεανθης, ?, Γιωργος, Νικος

Αρρενων, αλλα και … ολιγον θηλεων

Την εποχη εκεινη το Βενετοκλειο ητανε Γυμνασιο Αρρενων. Επειδη ομως η πρακτικη κατευθυνση σπουδων (το πρακτικο) υπηρχε μονο στο Βενετοκλειο, στις τρεις τελευταιες ταξεις (Τεταρτη, Πεμπτη και Εκτη) ερχοντουσαν να φοιτησουν στο Βενετοκλιεο και μαθητριες, απο το Καζουλειο Γυμνασιο Θηλεων. Θυμαμαι οτι η πρωτη φουρνια απο το θηλεων ητανε η ταξη της αδελφης μου. Ακολουθησαμε εμεις.

Ετσι λοιπον στην φωτογραφια που βλεπετε παραπανω, απεικονιζονται ορισμενοι νεοι με ορισμενες νεες.

Οι σχεσεις μας ητανε πολυ καλες. Τις ειχαμε τις κοπελλες στα οπα οπα. Ομολογω δε οτι ουδεποτε καταλαβα για ποιον λογο χωριζανε τα παιδια σε αρρενες και θηλεις στα σχολεια.

group1_teachers
Οι καθηγητες.  Απο δεξια καθιστοι: Γιωργος Μανδραγος, Νικος Βολονακης, ?, Κωνσταντινιδης.

 

Οι  καθηγητες

Μεσα σε μια περιοδο εξι χρονων, ειναι επομενο να εχει κανεις πολλους καθηγητες, και ολιγες καθηγητριες. Τωρα που το αναπολω, οι καθηγητριες ητανε πολυ λιγοτερες.

Καποιο ομως ξεχωρισαν και παραμενουν στην μνημη μου εντονα και με σεβασμο και αγαπη.

Ξεκινω λοιπον απο τον Γιωργο Μανδραγο, Φυσικο, που παρολον οτι δεν τον ειχαμε για πολυ στην ταξη, τον αγαπησα πολυ. Ημουνα και συμμαθητης με τον γυιο του τον Μιχαλη Μανδραγο, που χαθηκε προωρα το 2012. Ο Γιωργος Μανδραγος ητανε αυθορμητος, απλος, και αξιαγαπητος. Πηγαινα πολλες φορες στο σπιτι του, γιατι παιζαμε με τον Μιχαλη. Με τον Μιχαλη πηγαιναμε μαζι και στον Ναυτικο Ομιλο Ροδου, Ν.Ο.Ρ. στην ΕΛΛΗ, οπου ιστιοπλοουσε με σκαφη τυπου “Οπτιμιστ”. Μετειχε και σε αγωνες, και πηγαινε πολυ καλα.

maniatakis1
Ο μαθηματικος Γιωργος Μανιατακης (αριστερα)

Συνεχιζω με την μεγαλη μου αδυναμια, τον Μαθηματικο Γιωργο Μανιατακη. Ισως ενας απο τους λογους που αγαπησα τα μαθηματικα ητανε ο Μανιατακης. Εξαιρετικος δασκαλος, με οξυτατη αισθηση του χιουμορ και σεβασμο προς ολους τους μαθητες. Με τη χαρα της ζωης, σοβαροτητα και μετρο. Εξαιρετικος ανθρωπος και δασκαλος.

Τωρα ενθυμουμαι και τον αλλον αγαπημενο μου μαθηματικο, τον Αντωνη Μπαϊραμη απο την Καλυμνο, που χαθηκε προωρα. Ειμασταν στην ιδια ταξη με την αδελφη του την Ποπη, που εικονιζεται στην φωτογραφια της εισαγωγης.

politis1
Ο Φιλολογος Σεβαστιανος Πολιτης

Ενας αλλος αξεχαστος δασκαλος, ητανε ο Σεβαστιανος Πολιτης, Φιλολογος. Ο,τι εμαθα στα αρχια το χρωσταω στον Πολιτη και την μητερα μου. Ο Πολιτης ητανε ανθρωπος χαμηλων τονων, και δημιουργουσε την περιεργεια να μαθεις τι κρυβεται πισω απο τις λεξεις. Εξοχος! Περναγε η ωρα και δεν το καταλαβαινα.

Και μια και ζουμε σε κοσμο αντιθεσεων, δεν μπορω να μην αναφερω εναν αλλο φιλολογο, που ητανε μαλλον κακολογος. Το τι φωνες ακουγαμε δεν περιγραφεται. Και ειχε πει και το απαραμιλλο “τι νομιζετε οτι ειναι ο ανθρωπος; μια λεκανη εντερα”.

konstantinidis
Ο θεολογος Κωνσταντινιδης

Ο θεολογος Κωνσταντινιδης θα μου μεινει αξεχαστος για την ευγενεια και την προσχαρη φυση του. Και το λεγω αυτο επειδη ειχαμε και εναν αλλο θεολογο που μας ειχε τρελανει στις φαπες. Εκρηκτικος τυπος, ξεσπουσε ξαφνικα και οποιον παρει ο … χαρος. Σε αντιθεση λοιπον με τον ευεξαπτο αλλον, ο Κωνσταντινιδης ητανε οαση. Παντα με το χαμογελο. Και μαθαμε και ολιγα θρησκευτικα.

mandragos2
Ο Φυσικος Γιωργος Μανδραγος (δεξια)

Πολλες φορες οταν θυμομαστε κατι απο την νεοτητα μας, εχομε την ταση να υποθετομε ή και να δηλωνουμε ευθεως οτι τοτε ητανε καλα τα πραγματα, ενω σημερα… Δεν ξερω πως ειναι σημερα τα πραγματα, αλλα τοτε που ημουνα στο Βενετοκλειο, χωρις να ειναι ολα τελεια, μαθαιναμε. Ολοι μαθαιναμε. Και δεν παπαγαλιζαμε. Και μπορουσε ο καθενας να τα βγαλει περα χωρις φροντιστηρια. Και οι καθηγητες νοιαζοντουσαν. Υπηρχανε βεβαια και εξαιρεσεις, ολιγες ομως.

Παρολο που δεν τον εχω σε φωτογραφια, ο Βασιλης Λεβεντης, Γυμναστης, ητανε απο τους ανθρωπους που με τον ενθουσιασμο και την καλη καρδια του με ειχε εμπνευσει. Δεν ημουνα ποτε καλος στη Γυμναστικη. Ομως προσπαθουσα. Ο Βασιλης Λεβεντης υποστηριξε την προσπαθεια μου. Και οχι μονο τη δικη μου. Ολων των παιδιων που δεν ημασταν αστερια. Πριν μερικα χρονια μιλησαμε σοτ τηλεφωνο, βρισκοτανε στις Καλυθιες και τα ειπαμε για λιγο.

Θεωρω επισης απαραιτητη την μνεια στον Έξαρχο των Γυμναστων, τον Χρηστο Παλαιολογο. Που με την βραχνη, μπασα φωνη του μας εβαζε στη σειρα.

maniatakis2
Ο Μαθηματικος Αντωνης Μανιατακης (δεξια)

Θα ητανε παραλειψη να μην αναφερθω και στον εξαιρετο Μανωλη Παπαμανωλη, που τον θυμαμαι ως Γυμνασιαρχη. Εξαιρετικος ανθρωπος, χαμηλων τονων, παντοτε με εγνοια για τους μαθητες και το σχολειο.

Οι καθηγητριες

Σε συγκριση με τους αντρες, οι γυναικες στο Γυμνασιο ητανε πολυ λιγοτερες.

Περιττο να αναφερω οτι  η συγκινηση των αγοριων ανεβαινε σε υψηλα επιπεδα οταν η καθηγητρια ητανε νεα και ωραια.

Ειχαμε βεβαια ολον τον σεβασμο στις αλλες καθηγητριες, ομως η προτιμηση μας ητανε σαφως στις νεες.

Θυμαμαι στη δευτερα γυμνασιου ειχε ελθει μια νεαρα καθηγητρια γαλλικων. Ολοι θελαμε να μαθουμε γαλλικα.

Βεβαια εκεινη την εποχη οι ξενες γλωσσες στο γυμνασιο ητανε ανεκδοτο. Οι καθηγητες και καθηγητριες ελαχιστες, που μετετιθεντο συνεχως.

Με την καθηγητρια μας των γαλλικων δεν θυμαμαι καν αν κλεισαμε ολοκκληρη τη χρονια.

Ομως η συγκινηση θα παραμειενει αξεχαστη στο υποσυνειδητο των 14 ετων.

gnkg
Απο δεξια: Γιωργος, Νικος, Κλεοβουλος, Γιωργος

Οι συμμαθητες

Οπως ειναι φυσικο, με καποιους απο τους συμμαθητες ειμασταν πιο κοντα, μια παρεα ας πουμε.

Ανακαλω πρωτο τον Μιχαλη Σταματιου, ενα χρυσο παιδι που χαθηκε προωρα και αυτος.

Ο Μιχαλης Σταματιου ητανε ενας υπεραθλητης και ενας υπεροχος ανθρωπος. Μεσα σε ολα, και καλος μαθητης. Παντα με το χαμογελο. Τον θυμαμαι σα να ειμασταν μαζυ εχθες. Πριν απο μερικα χρονια συναντησα στην Αθηνα ολως τυχαιως εναν συγγενη του και τιμησαμε την μνημη του.

Το γυμνασιο της εποχης εκεινης ειχε και μια ιδιομορφια γεωγραφικου τυπου. Πολλα παιδια ερχοντουσαν απο τα χωρια με λεωφορειο το πρωι και γυρναγανε στο χωριο τους το απογευμα.

gln
Απο δεξια: Γιωργος, Λεωνιδας, Νικος (καπου στην Κω)

Ειχαμε λοιπον ενα εξαιρετικο μιγμα απο παιδια της πολης και των χωριων.

Η μεγαλη ομαδα απο τα χωρια ητανε οι Αρχαγγελιτες. Ερχοντουσαν συντεταγμενοι και παντα χαρουμενοι.

Το Αρχαγγελιτικο χιουμορ ειναι αξεπεραστο. Δωρικο αλλα και Ιωνικο μαζυ.

Το τι ιστοριες εχω ακουσει δεν λεγεται.

Ο Κλεοβουλος ερχοτανε απο τη Σορωνη. Τον συναντησα προσφατα και τα ειπαμε. Παντα με ευγενεια και μετρημενος.

Ειχαμε βεβαια και τις συναγωνιστικες μας διαδικασιες, παντα στα πλαισια του “ευ αγωνιζεσαθι”.

Ενας συναγωνιστης ητανε ο Λεωνιδας, σοβαρος και μετρημενος, και ταλαντουχος.

vrouchos
Απονομη βραβειων το 1969

Παντα τον θυμαμαι με αγαπη. Ειχαμε μιλησει και στο τηλεφωνο πριν μερικα χρονια.

Ομως αυτος που εχει παραμεινει παντα κοντα, παρολη την γεωγραφικη αποσταση, ειναι ο παιδικος φιλος, συμμαθητης και υπεροχος ανθρωπος, ο Γιωργος. Συναντηθηκαμε προσφατα στην Αθηνα και περασαμε πολλες ωρες μαζι.

Το 2005 ειχα κατεβει στη Ροδο και με πρωτοβουλια του Γιωργου συναντηθηκαμε παρα πολλοι απο την ταξη του Βενετοκλειου.

Η συναντηση αυτη θα μου μεινει αξεχαστη.

Κι αν κατι θελω κασι το εκφραζω και απο εδω, ειναι να ξαναβρεθουμε οι συμμαθητες του Βενετοκλειου που αποφοιτησαμε το 1973.

Θα ειναι μεγαλη χαρα και τιμη μου.

Ευχαριστω σε Βενετοκλειο, ευχαριστω σε Ροδο!

Υποσημειωση

Αν καπου η μνημη μου επαιξε παιχνιδια, προσκαλω την ευγενικη αναγνωστρια να με βοηθησει, υποδεικνυοντας την αστοχια, και – αν μπορει – προτεινοντας και την επανορθωση.

‘Αλλα άρθρα μου σχετικά με τη Ρόδο

Dr. Nikolaos G. Mavris – Δρ. Νικόλαος Γ. Μαυρής

The Armistice Agreement talks between Israel and Egypt, Jordan and Syria in Rhodes, 1949

Οι μελιτζάνες του Ρετζέπ