Antartiko (Zelovo) Florina, Greece – Ανταρτικό (Ζέλοβο) Φλωρίνης

Το καλοκαιρι ειχα περασει απο τις Πρεσπες και γυριζοντας στη Φλωρινα επεσα πανω σε ενα χωριο που με εθελξε απο μακρυα και σταματησα να το δω απο κοντα. Αυτο ειναι το Ανταρτικό Φλωρινης, που παληα το λεγανε Ζέλοβο. Σπιτια πετροχτιστα ξεπροβαλουν μεσα απο την πυκνη βλαστηση, νερα τρεχουν ολουθε τριγυρω! (Βλεπε Παραπομπη 1).

Το Ανταρτικό, οπως εμαθα αργοτερα, ειναι ενα απο τα πολα σταυροδρομια στην ιστορια της Μακεδονιας και της Ελλαδας. Εχουν περασει απο εκει οι αγωνιστες του Μακεδονικου Αγωνα, ο Παυλος Μελας (βλεπε Παραπομπη 4), Βουλγαροι Κομιτατζηδες, οι “ανταρτες” του Εμφυλιου στριφογυριζοντας πριν την εξοδο προς την Γιουγκοσλαβια του Τιτο. Παρολον οτι προσπαθησα, δεν μπορεσα ακομη να βρω μια αξιοπιστη πηγη για την ονομασια του χωριου.

Οπως δε γευθηκα, η περιοχη παραγει ισως τους καλυτερους γιγαντες στον Κοσμο ολο!

Θα κανω λοιπον ενα συντομο οδοιπορικο στο χωριο, να μοιραστω μαζι σας καποιες εικονες.

Ξεκινω απο το πιο εντυπωσιακο επιφανειακα, οτι πολλα απο τα πετροχτιστα σπιτια, ειναι σε κατασταση ερειπωσης ή εγκαταλειψης.

Αυτη η εικονα ειναι σχεδον παντου, ειδικα οσο απομακρυνεσαι απο τον επαρχιακο δρομο που συνδεει τη Φλωρινα με το Ανταρτικο και πηγαινει για Κρυσταλλοπηγη. Το χωριο σε καποια σημεια μοιαζει με σκηνικο θεατρου.

Στις αρχες του 20ου αιωνα ειχε 2500 κατοικους, σημερα λιγο παραπανω απο 100! Πολλοι μετανάστευσαν στον Καναδα.

Καθως περπατουσα στα αδεια σοκακια του χωριου αισθανομουνα τα πνευματα και τις ψυχες Μακεδονομαχων, ανταρτων, Κομιτατζηδων, στρατιωτων του Εθνικου Στρατου, να με τριγυριζουν και να λενε ο καθενας την ιστορια του. Ειναι απο τα μερη που καθε πετρα εχει και κατι να σου πει. Παρολον οτι μετα τον Εμφυλιο βουλωσαν τα στοματα και εφυγαν οι ανθρωποι. Τωρα πρεπει να βρουμε ενα τροπο να μιλησουν οι πετρες. (Εχω την εντυπωση οτι ακομη και σημερα στην Ελλαδα μερικες ιστορικες περιοδοι ειναι ταμπου ή απροσιτες κι ετσι κανουμε μια ωραια γαργαρα τον Εμφυλιο, την Μικρασιατκη Καταστροφη, και αλλα.)

Δεν ειναι ομως ολα χαμενα, υπαρχουν και σπιτια αναπαλαιωμενα με κεφι και φροντιδα.

Στον κεντρικο δρομο του χωριου, βρηκα μια βιτρινα και στο βαθος φαινοταν μια σκια. Μπηκα μεσα σε κατι που εμοιαζε με αδειο μαγαζι. Ο καλος μαγαζατορας με ενημερωσε οτι ειναι μελισσουργος και εχει και ενα χωραφι στις Πρεσπες οπου καλλιεργει φασολια. Εντελως φυσικα, χωρις λιπασματα και τεχνητες ουσιες. Αγορασα παραυτα και φασολια και μελι. Καθως ετοιμαζα το αρθρο αυτο βρηκα το σχολιο του Νικου Μαργαρη για τα φασολια του χωριου (βλεπε Παραπομπη 2).

Στην Παραπομπη 3 θα βρειτε μια καλη περιεκτικη περιγραφη για το χωριο, απο το Δημο Πρεσπων στον οποιο υπαγεται το χωριο.

Το χωριο και τα γυρω μερη ειναι γεματα ιστορια, ακομη και αν ξεκινησουμε απο το 1870, την χρονια εναρξης του Μακεδονικου αγωνα.  Στην Παραπομπη 4 θα βρειτε ενα παραξενο επεισοδιο που εμπλεκει το χωριο και την σωρο του Παυλου Μελα.

Το Ανταρτικο ενεπλακη και στον εμφυλιο πολεμο, η δε ερημωση του μετα οφειλεται σε μεγαλο βαθμο και στο οτι πολλοι απο τους κατοικους ειτε περασαν στην χωρα του Τιτο, ειτε εφυγαν για τον Καναδα για να βγαλουν το ψωμι τους.

Στην κεντρικη πλατεια βρηκα κατι παιδακια να παιζουν και τις γιαγιαδες απο κοντα. Μου ειπαν οτι ενω υπαρχει ξενωνας στην πλατεια, δεν εχει επισκεπτες το καλοκαιρι.

Το γεγονος οτι ο νομός  Φλωρινας πηρε το βραβειο αγροτουρισμου απο την ΕΕ το 2007 (Βλεπε Παραπομπη 1) ειναι μια σαφης ενδειξη για τηναναπτυξιακη προοπτικη αυτου του κλαδου.

Μου ειναι δυσκολο να εκφρασω την γοητεια του τοπιου, του χωριου, των ανθρωπων που εμαθαν να ζουν κατω απο πολυ δυσκολες συνθηκες, αλλα παρεμειναν εκει και δεν εφυγαν.

Εκεινο που ειναι αναμφιβολο ειναι οτι για διαφορους λογους, ο τοπος αυτος ειναι ανοθευτος και γνησιος, και ξεπροβαλει σαν αλλη χωρα μεσα στο αλαλουμ και το βρωμικο χαος των μεγαλων αστικων κεντρων, αλλα και το γυφτομπαροκ μοντελακι αναπτυξης και δομησης στις επαρχιες που ρεει το χρημα.

Αυτη η “υστερηση” μπορει να ειναι και το μεγαλο ανταγωνιστικο πλεονεκτημα της Φλωρινας και των υπεροχων χωριων της.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Βραβειο αγροτουρισμού στο νομο Φλωρινης (2007)

“…ο νομός Φλώρινας, βραβεύτηκε σε διαγωνισμό της Ε.Ε. στην Πορτογαλία ως ένας από τους δέκα καλύτερους αγροτουριστικούς προορισμούς στην Ευρώπη. Η τιμή για την απαράμιλλης ομορφιάς αυτή ορεινή περιοχή είναι σπουδαία. Δεν είναι μικρό πράγμα, όταν επενδύεις στον τουρισμό, όπως η Φλώρινα, να συγκαταλέγεσαι στους «δέκα παράδεισους» της Ευρώπης….

Το Νυμφαίο με τις αρκούδες και τους λύκους, οι Πρέσπες με την παγκόσμιας φήμης χλωρίδα και πανίδα, το Πισοδέρι με τα χιόνια του, τα εκπληκτικά πλινθόκτιστα σπίτια του Ανταρτικού και του Κώττα, τα υπέροχα δάση καστανιάς και ελάτης, συνθέτουν ένα μαγευτικό τοπίο, ελκυστικότατο όλες τις εποχές του χρόνου και αξέχαστο σε όσους επισκέπτονται τον ακριτικό νομό. Αυτό το τοπίο οι κάτοικοι της Φλώρινας φρόντισαν να το προστατεύσουν ή να μην το καταστρέψουν και δρέπουν τώρα τους καρπούς.”

Εφημεριδα “Καθημερινη” 2-11-2007

2. Φασολια μουρλια!

“Πρόσφατα ήμουν στο Αντάρτικο του Νομού Φλώρινας, ένα πανέμορφο χωριό που στην κυριολεξία έχει αδειάσει. Υπάρχει ακόμη εκεί μια παραδοσιακή καλλιέργεια φασολιών χωρίς προσθήκη εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων. Πώς όμως θα πληροφορηθεί ο ηλικιωμένος φασολοκαλλιεργητής τη ζήτηση που υπάρχει για «υγιεινά προϊόντα» στην Αθήνα; Οπου τα ειδικά καταστήματα ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια και εισάγουν τέτοια φασόλια από την Αμερική; ”

Νικος Μαργαρης, Εφημεριδα “Το Βημα” 6-2-2000

3. Πληροφοριες για το χωριο απο την ιστοσελιδα του Δημου Πρεσπων

Χωριό με πολύ καλό κλίμα και προνομιούχα γεωγραφική θέση κοντά στις λίμνες των Πρεσπών, τις πηγές του Αλιάκμονα, το χιονοδρομικό κέντρο Βίγλας-Πισοδερίου, τον οδικό άξονα Φλώρινας-Κρυσταλλοπηγής-Καστοριάς. Παρουσιάζει μοναδικό ενδιαφέρον, καθώς είναι εξ ολοκλήρου πλινθόκιστο. Στο παρελθόν η κοινότητα Αντάρτικου λειτουργούσε ως εμπορικό κέντρο διακίνησης και ως σταθμός ανάπαυσης για τους οδοιπόρους.

Περίπου 29χλμ. από το Λαιμό και 42χλμ.από την Καστοριά συναντάμε το χωριό Τρίγωνο που ιδρύθηκε το 1800 και σήμερα υπάγεται στο Αντάρτικο. Το Αντάρτικο ανήκει στο Δήμο Πρεσπών, είναι χτισμένο σε υψ. 1.050μ. και κατοικείται το χειμώνα από 110 άτομα και το καλοκαίρι από 120. Οι μόνιμοι κάτοικοι του ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία. Το χωριό πριν από τον Εμφύλιο είχε 2.500 κατοίκους αλλά μετά τον πόλεμο ερημώθηκε. Η μετανάστευση άρχισε το 1920. Σήμερα υπάρχει Σύλλογος Ανταρτιωτών στον Καναδά, που αριθμεί 4.500 μέλη.

Η πηγή Πελιόρ απέχει 7χλμ. Από τον οικισμό. Στην περιοχή ρέει ο Λαδοπόταμος (Ζελοβίτης), παραπόταμος του Αλιάκμονα. Οι όχθες του είναι κατάφυτες με φουντουκιές και ιτιές. Η περιοχή περιστοιχίζεται από τις κορυφές Μαζί (1.700μ.), Κόφιλο (1.250μ.), Γκολίνα (1.800μ.), Λόκμα (1.200μ.), Πέλιορ, Καλέτο κ.ά.

Οι δασικές εκτάσεις γύρω από τον οικισμό είναι κατάφυτες με δρύες και οξιές. Εκεί βρίσκουν καταφύγιο αρκούδες, λύκοι, αλεπούδες, αγριογούρουνα, ζαρκάδια, λαγοί κ.ά. Αναχωρώντας από το χωριό του Ανταρτικού φτάνουμε στην τοποθεσία Περβάλι που προσφέρει θέα προς τις λίμνες των Πρεσπών.

Στο χωριό βυζαντινά μνημεία αποτελούν οι εκκλησίες του Αγ. Νικολάου και του Αγ. Αθανασίου με ξυλόγλυπτο τέμπλο. Το Ανταρτικό, ως παλιό κεφαλοχώρι, διαθέτει αρχοντικά σπίτια, που διακρίνονται για την αξιόλογη Μακεδονική αρχιτεκτονική τους. Στο νερόμυλο του χωριού λειτουργεί ταβέρνα, η οποία έχει κατασκευαστεί πριν από 110 χρόνια και έχει μόνιμη έκθεση φωτογραφιών παλιών δραστηριοτήτων.

Στον οικισμό υπάρχουν 5 γέφυρες ανακατασκευασμένες και την θέση « Εξοχικά» κοσμεί βρύση που κατασκευάστηκε το 1934. Πανηγύρι γίνεται στις 2/5 του Αγ. Αθανασίου και του Αγ. Πνεύματος. Στο Ανταρτικό λειτουργούν Αγροτοτουριστικός Συνεταιρισμός και ξενώνες για τους επισκέπτες.

4. Ενα Ιστορικο Επεισοδιο

Το χωριο Ανταρτικό άθελα του μπλεχτηκε και σε μια περιεργη και μακαβρια ιστορια που εχει σχεση με τη σωρο του Μακεδονομαχου Παυλου Μελα. Το ακολουθο αποσπασμα το δανειστηκα απο την εφημεριδα Ελευθεροτυπια:

“Η περίπτωση του πρωτεργάτη της ελληνικής στρατιωτικής εμπλοκής στο Μακεδονικό Αγώνα, υπολοχαγού του πυροβολικού Παύλου Μελά, αποτελεί αναμφίβολα μιαν από τις πιο ενδιαφέρουσες εξαιρέσεις της πολεμικής παράδοσης που θέλει τον αποκεφαλισμό των νεκρών να συνδέεται με εκδηλώσεις θριάμβου των αντιπάλων τους. Το κεφάλι του κόπηκε όχι από κάποιον εχθρό αλλά από τους δικούς του ανθρώπους, για λόγους που ανάγονται στις λεπτές πολιτικές ισορροπίες της συγκεκριμένης περιοχής και εποχής.
Αμέσως μετά το θάνατο του μακεδονομάχου αξιωματικού στο σλαβόφωνο χωριουδάκι Στάτιστα (σημ. Μελάς) της Καστοριάς στις 13 Οκτ. 1904, το πτώμα του ενταφιάσθηκε επιτόπου από τους κατοίκους. Η ανακοίνωση ωστόσο του θανάτου από τις αθηναϊκές εφημερίδες τις επόμενες μέρες, οδήγησε σε έναν αγώνα δρόμου ανάμεσα στον ελληνικό μηχανισμό και τις οθωμανικές αρχές για την κατοχή της σορού. Απόσπασμα του τουρκικού στρατού ανακρίνει επιτούτου βίαια τους προύχοντες του χωριού, ενώ ο μακεδονομάχος ντόπιος οπλαρχηγός Παύλος Κύρου στέλνει ένα νεαρό, ονόματι Ντίνε, να ξεθάψει το πτώμα και να το μεταφέρει στο – ελεγχόμενο απ’ την ελληνική παράταξη – χωριό Ζέλοβο (σημ. Ανταρτικό Φλώρινας). Μπροστά στην αδυναμία του να μεταφέρει μέσα από τα μπλόκα ολόκληρο σώμα, ο τελευταίος δε διστάζει: κόβει το κεφάλι του νεκρού, το βάζει σ’ ένα ντορβά και το μεταφέρει στο Ζέλοβο. Στα χέρια του στρατού θα πέσει ένα πτώμα ακέφαλο – και, ως εκ τούτου, μη αναγνωρίσιμο. Το μεταφέρουν “επί κραβάτου” στην πόλη της Καστοριάς και το βράδυ το παραδίδουν στο μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη για τα περαιτέρω. Τυπικά θαμμένα στον περίβολο της μητρόπολης, τα οστά του Μελά θα παραμείνουν σύμφωνα με το Γ. Μόδη στο ιερό του ναού, περιμένοντας το κεφάλι που λείπει.
Η πορεία του τελευταίου δε θα είναι λιγότερο επεισοδιακή. Από το Ζέλοβο μεταφέρεται – πάντα μέσα στο ντορβά – από το διπλωματικό υπάλληλο του προξενείου Μοναστηρίου Βασίλειο Αγοραστό στο Πισοδέρι και “ενταφιάζεται” προσωρινά μέσα σ’ ένα ξύλινο κιβώτιο, τυλιγμένο με σάβανα από την Ιερουσαλήμ. Θα παραμείνει εκεί μέχρι τον Απρίλιο του 1907 όταν, μεσούντος του Μ. Αγώνα, η χήρα του Μελά παίρνει την άδεια των οθωμανικών αρχών να μεταφέρει τα λείψανα του συζύγου της στην Αθήνα. Καμουφλαρισμένη μέσα σε μια επισκοπική μίτρα, η κεφαλή ( ή, μάλλον, ό,τι απέμενε απ’ αυτήν) ταξιδεύει ξανά από το Πισοδέρι ως την Καστοριά για την επανασυγκόλληση του λειψάνου…”
(Δημοσιευτηκε στην Εφημεριδα “Ελευθεροτυπια” την 4/2/1996)