The Kaisariani Monastery, near Athens, Greece – Η Μονη Καισαριανης

Το υπεροχο μοναστηρι της Καισαριανης μετα απο 2 χρονια επισκευων και συντηρησης ανοιξε ξανα τις πυλες στους επισκεπτες του. Υπευθυνη για την συντηρηση της μονης και της περιοχης στο δασος του Υμηττου ειναι η Φιλοδασικη Ενωση Αθηνων, την οποια και ευχαριστω γιατι και η περιοχη αλλα και η μονη Καισαριανης αποτελουν θυλακες οξυγονου κυριολεκτικα και μεταφορικα στην δοκιμασμενη Αττικη.

Η μονη κτιστηκε στη θεση αρχαιου ιερου, μαλλον της Δημητρας της οικογενειας των Λυκομηδων.  Στην περιοχη σωζονται και τα θεμελια τρικλιτης παλαιοχριστιανικης Βασιλικης του 5ου – 6ου μ.Χ. αιωνα.

Ο ναος που διασωζεται σημερα, ειναι βυζαντινου ρυθμου, εγγεγραμμενος σταυροειδης με τρουλο (*) και κτισθηκε τον 11 αιωνα, αφιερωμενος στα Εισοδια της Θεοτοκου. Πολλα απο τα μαρμαρα του αρχαιοτερου ναου χρησιμοποιηθηκαν σαν δομικα στοιχεια.

Η μονη απεκτησε μεγαλη φημη τον 12 και 13 αιωνα και η βιβλιοθηκη της ηταν απο τις πιο πλουσιες στο Βυζαντιο. Οι υπευθυνοι της μονης ειχαν πολυ καλες διπλωματικες ικανοτητες και καταφεραν να τα εχουν καλα και με τους Φραγκους οταν αυτοι κατεκτησαν την Αττικη στις αρχες του 13 αιωνα, αλλα και με τους Τουρκους.

Το 1204 ο πάπας Ιννοκέντιος ο Γ’ υπέβαλλε την Μονή Καισαριανής στη δικαιοδοσία του λατίνου αρχιεπισκόπου Αθηνών. (**) Το 1458 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν την Αττική και ο Μωάμεθ προσέρχεται στη Μονή (***) όπου, σύμφωνα με τον γάλλο γιατρό από την Λυών, Jacob Spon (1675), του παραδίδονται τα κλειδιά της πόλης. Το 1678 ο πατριάρχης Διονύσιος ο Δ’ καθορίζει την Μονή ως “Σταυροπηγική” (****) δηλαδή “ελεύθερη και ασύδοτη” ως πρός τον μητροπολίτη της Αθήνας στον οποίο έχει μόνο μία υποχρέωση: να τον μνημονεύει στη λειτουργία. Το 1792 ο πατριάρχης Νεόφυτος καταργεί με Σιγίλλιο την ελευθερία της Μονής η οποία θα υπαχθεί και πάλι στην μητρόπολη των Αθηνών. Το 1824 η Μονή πλέον “?υποδουλώνεται και οικονομείται ως ίδιον κτήμα των αγίων αρχιερέων. Τί δέν εσυνέβησαν εις αυτό, ποίας τύχας δέν εδοκίμασεν; εκατήντησεν έπαυλις βοών, όνων και αλόγων ζώων το πρώην δυνατόν νά σώση καί να φωτίση πολλάς ψυχάς ανθρώπων”. (Πηγη: Φιλοδασικη Ενωση Αθηνων).

Τα βιβλια της διασημης βιβλιοθηκης μεταφερθηκαν το 1821 στην Μητροπολη Αθηνων για να προστατευθουν απο την επικειμενη συγκρουση με τους Τουρκους. Δυστυχως συνεβη το ακριβως αντιθετο. Τα βιβλια κατεληξαν στον Παρθενωνα οπου χρησιμοποιηθηκαν για να παρασκευασθουν φυσιγγια κατα την πολιορκια της απο τον Κιουταχη (αναφερεται απο τον Γιωργο Καραχαλιο στα Φαινομενα, Ελευθερος Τυπος, 11 Δεκεμβριου 2010).

(*) Ο εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο είναι ο αντιπροσωπευτικός βυζαντινός ρυθμός. Κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του θαυμαστού ρυθμού είναι ο σχηματισμός σταυρού εσωτερικά και εξωτερικά στο σχεδόν τετράγωνο πια κτίσμα, με τον έναν ή τους πέντε τρούλους. Η δημιουργία κογχών στη βόρεια και νότια πλευρά όχι μόνο αυξάνουν τον εσωτερικό χώρο,αλλά χαρίζουν παράλληλα ομορφιά και χάρη. Υπάρχουν πάμπλλα δείγματα αυτού του θαυμασίου ρυθμού, όπως η Γοργοεπίκοος (άγιος Ελευθέριος), άγιοι Θεόδωροι, Καπνικαρέα, Καισαριανή στην Αθήνα, Παναγία των Χαλκαίων στη Θεσσαλονίκη, οι εκκλησίες του Μυστρά, κ.α.(Πηγη: Αποστολικη Διακονια της Εκκλησιας της Ελλαδος)

(**) Μετά την κατάκτηση της Κων/πόλεως από τους σταυροφόρους επακολούθησε δια προκαταρκτικής συνθήκης διανομή ολόκληρου του Βυζαντινού κράτους μεταξύ των Φράγκων σε λατινικά φέουδα. Στο μαρκήσιο Βονιφάτιο Μομφερατικό, γνωστό στρατηγό της άλωσης της Κων/πόλεως παραχωρήθηκε ήδη από το Σεπτέμβριο 1204 το ιδρυθέν τότε Φραγκικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το οποίο περιελάμβανε και την χώρα των Αθηνών. Έτσι οδηγήθηκε ο Βονιφάτιος προς κατάκτηση των περιοχών του. Η Αθήνα μετά της Ακροπόλεως καταλήφθηκαν αμαχητί. Η πόλη είχε παραμεληθεί τελείως υπό των Βυζαντινών από αρκετών δε ετών στερούταν διοικητικής κεφαλής. Η «θρυλούμενη και χρυσή πόλη Αθήνα η «πάλαι μεν μήτηρ σοφίας παντοδαπής και πάσης καθηγεμών αρετής» στις παραμονής της Δ΄ Σταυροφορίας καταπιεσμένη από τους φόρους και την απληστία των αρχόντων και λησμονημένη από τους ανθρώπους, είχε χάσει σύμφωνα με την μαρτυρία του Μιχαήλ Χωνιάτη, την παλαιά της δόξα και είχε μεταβληθεί σε μικρό και «αοίκητο χωριό» που την τύχη της ακολούθησε και το «ένδοξο επίνειό της».

(***) Οι Τούρκοι κατέλαβαν την Αθήνα τον Ιούνιο του 1458, μετά την κατόπιν συνθηκολόγησης παράδοση της Ακρόπολης από τον τελευταίο δούκα των Αθηνών, τον Francesco II Acciajuoli, στον διοικητή της θεσσαλίας Ομάρ. Στη μακραίωνη ιστορία της πόλης των Αθηνών, αυτή η κατάληψη από τους Τούρκους αποτελεί τη μοναδική περίπτωση «ειρηνικής» κατάκτησής της χωρίς καταστροφή. Ο Μωάμεθ Β’ επισκέφτηκε την πόλη γύρω στα τέλη του Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, προκειμένου να την επιθεωρήσει αλλά και να θαυμάσει τα περίφημα αρχαία μνημεία που την κοσμούσαν. Η εντύπωση που του προκάλεσαν τα τελευταία, ιδίως η Ακρόπολη, ήταν τεράστια. Μάλιστα, σύγχρονοι χρονογράφοι αποδίδουν σε αυτήν την επιείκεια με την οποία αντιμετώπισε τους Αθηναίους, παραχωρώντας τους ποικίλα προνόμια, όπως την ελευθερία της λατρείας και τη σχετική αυτοδιοίκηση. Έτσι, σταδιακά η πόλη αναπτύχθηκε και πάλι, μετά την εξαθλίωση στην οποία είχε περιπέσει κατά τη Φραγκοκρατία.

(****) Σταυροπηγιακή μονή : Σταυροπηγιακή ή πατριαρχική χαρακτηρίζεται η μονή η οποία υπάγεται άμεσα στον Οικουμενικό Πατριάρχη και κατά συνέπεια αποσυνδέεται από την διοικητική εποπτεία του επιχώριου μητροπολίτη ή επισκόπου. Σύμφωνα με την κανονική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Πατριάρχης έχει το δικαίωμα κατά την ίδρυση μονής σε περιοχή της δικαιοδοσίας του να αποστέλλει σταυρό, ο οποίος τοποθετείται στα θεμέλια της μονής και θεμελιώνει την άμεση εξάρτησή της από αυτόν.

Το Καθολικό και ο λουτρώνας είναι τα αρχικά κτίρια του 11ου αιώνα αλλά ο νάρθηκας, το καμπαναριό καθώς και το παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου είναι προσθήκες μεταγενέστερες της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Τα κτίσματα ήσαν διατεταγμένα γύρω από την εσωτερική αυλή, Στο ανατολικό μέρος υπήρχε το Καθολικό, στο δυτικό η τράπεζα με το μαγειρείο, στη νότια πλευρά ο λουτρώνας μετασκευασμένος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σε ελαιοτριβείο της μονής και δίπλα διώροφα κτίρια με τα κελιά πού είχαν μπροστά ανοιχτή στοά

Τοιχογραφίες: Η παλαιότερη τοιχογραφία βρισκόταν στον εξωτερικό νότιο τοίχο του καθολικού πού σήμερα περιλαμβάνεται μέσα στο παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου. Είναι μία μορφή Παναγίας, δεομένης προς αριστερά, με αδρές γραμμές σχεδίου που φανερώνουν επαρχιακή τεχνοτροπία του 14ου αιώνα.
Ο ναός και ο νάρθηκας κοσμούνται από τοιχογραφίες τής εποχής της τουρκοκρατίας. Οι τοιχογραφίες του νάρθηκα έγιναν από τον Ιωάννη Ύπατο από την Πελοπόννησο, το 1682 και με δαπάνες του Μπενιζέλου, σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στον δυτικό τοίχο.

Στον τρούλλο παριστάνεται ο Χριστός Παντοκράτωρ, στο τύμπανο, που χωρίζεται σε δύο ζώνες και εικονίζονται η Ετοιμασία του θρόνου, η Παναγία, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, οι άγγελοι καθώς και τετράμορφο σύμπλεγμα των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Στην κόγχη του ιερού παριστάνεται η Θεοτόκος Πλατυτέρα, ένθρονη, πλαισιωμένη από δύο σεβίζοντες αγγέλους.

Οι τοιχογραφίες του ναού δεν διακρίνονται για καινοτομίες στους εικονογραφικούς τύπους αλλά ανήκουν σε κρητικά εικονογραφικά πρότυπα του 16ου αιώνα που συναντούμε στις εκκλησίες του Αγίου Όρους.

Ο χαρακτήρας των τοιχογραφιών του 17ου αιώνα γίνεται πάντως όλο και πιο λαϊκός. Η τάση αυτή είναι φανερή στις τοιχογραφίες του νάρθηκα τόσο στο στυλ όσο και στην τεχνική εκτέλεση. Είναι φανερή πλέον η βούληση του ζωγράφου να απομακρυνθεί από τα πρότυπα της Κρητικής Σχολής.

Τράπεζα

Απέναντι από το καθολικό, στη δυτική πλευρά του τείχους, μέσα σε ένα ενιαίο και αυτοτελές κτίριο βρίσκονται η τράπεζα και το μαγειρείο. Η τράπεζα είναι μια επιμήκης ορθογώνια θολωτή αίθουσα που χωρίζεται σε δύο χώρους. Το μαγειρείο είναι προσκολλημένο στη νότια πλευρά της τράπεζας, είναι τετράγωνο με θολωτή οροφή απ’όπου υψώνεται η καπνοδόχος. Η εστία βρίσκεται στη μέση και γύρω της έχει κτιστό πεζούλι προσκολλημένο στους τέσσερις τοίχους. Το κτίριο αυτό χρονολογείται πιθανότατα από τον 16ο ή τον 17ο αιώνα.