Tsambouna: The bagpipe of the Greek islands – Τσαμπουνα: ο άσκαυλος των Ελληνικων νησιων

Ο ασκαυλος ειναι ενα μουσικο οργανο που ξεκινα να αναφερεται στην αρχαια Ελλαδα απο τον πεμπτο αιωνα προ Χριστου.

Bagpipes in Ancient Greece go back to the 5th century B.C.

Υπαρχουν κυριως δυο ασκαυλοι στην Ελλαδα: η τσαμπουνα, που ειναι της νησιωτικης Ελλαδας, και η γκαϊντα, που ειναι της βορειας Ελλαδας.

There are two major bagpipes in Greece: tsambouna of the Greek islands, and gainda of North Greece.

Σημερα θελω να μοιραστω μαζι σας μουσικη με τσαμπουνα και το μικρο αδερφακι της, το τουμπι. Κατα περιπτωση παιζουν και αλλα οργανα, οπως βιολι, λαουτο.

Today I want to share music with tsambouna, and its little sibling, toumbi (a little drum). The violin and the lute also contribute.

Η Αννα Στεργιου, στο εμπεριστατωμενο αρθρο της στα Κυκλαδιτικα Νεα γραφει:

Anna Stergiou writes in her article (Cycladic News):

«Φυσαλίς» (=είδος αυλού με ασκί) την ονόμαζαν οι αρχαίοι Ελληνες, όπως μας εξήγησε ο μουσικοσυνθέτης Γ. Ε. Παπαδάκης, τον 5ο αιώνα π.Χ., ενώ μελετητές της Βίβλου μιλούν για τη symponyah του Δαβίδ, και άλλοι την ονομάζουν άσκαυλο (=ασκί+αυλός).

The ancient Greeks were calling the bagpipe “bubble”, back in the 5th century B.C.  Some Bible scholars refer to David’s symponyah, while others use the term bagpipe.

Μια άλλη άποψη θέλει τον άσκαυλο να έρχεται στην Ελλάδα από την Ασία, περί τον 1ο ή 2ο αιώνα μ.Χ., σύμφωνα με μαρτυρίες των Σουετόνιου και Δίωνα του Χρυσοστόμου.

Another view claims that the bagpipe came to Greece from Asia, back in the 1st or 2nd century A.D.

Σε κάθε περίπτωση, ο άσκαυλος είναι όργανο διαδεδομένο σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ενώ ακόμη και σήμερα δεξιοτέχνες του οργάνου συναντάμε κυρίως στη Σκωτία, τη βόρεια Γαλλία και την Ουγγαρία. 

In any case, the bagpipe has spread in every corner of the planet.

Τρεις βασικούς τύπους του οργάνου συναντάμε σήμερα στην Ελλάδα.

Στα νησιά μας είναι γνωστή ως τσαμπούνα, συμπόνια, σαμπούνα ή τσαμούντα (Ανδρος, Τήνος, Μύκονος), σαμπούνια (Σύρος, Κύμη Ευβοίας), σκορτσάμπουνο (Κεφαλονιά), τσαμπουνάσκιο (Νάξος), στη Μακεδονία και τη Θράκη κυριαρχεί η γκάιντα, ενώ οι Πόντιοι την αποκαλούν συνήθως τουλούμ ζουρνά ή αγγείον.

(The author presents the variety of local names the bagpipe has in Greece).

Ευτυχώς, για την τσαμπούνα επωνυμίες της κατέγραψαν ο μουσικολόγος του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και πρωτοψάλτης της μητρόπολης Αθηνών, Σπύρος Περιστέρης, καθώς και ο μουσικολόγος Φοίβος Ανωγειανάκης. 

Με την επωνυμία «πιπίνι» τη συναντάμε στο Βόλο και τη Λιβαδειά, «πιπίγκι» την αποκαλούσαν στη Ρούμελη, «πιπινάρι» στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας και «πίσκα» στο Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης.

Whatever is the name used for the bagpipe, it is important to note that it was born in the fields, to keep company to the shepherds during the endless hours of solitude.

Οποια ονομασία κι αν έχει η τσαμπούνα, σημασία έχει ότι γεννήθηκε στους αγρούς, για να συντροφεύει τους ποιμένες τις ατέλειωτες ώρες της μοναξιάς τους, είναι «βοσκίστικο όργανο».

Ως προς την προελευση της λεξης “τσαμπουνα”, διαβαζω (και ευχαριστω) στα Καρπαθικα Ημερολογια:

According to “Carpathos Diaries”, the word “tsambouna” originates from the italian zampogna.

Η ονομασία τσαμπούνα προέρχεται από το ιταλικό zampogna(τσαμπόνια). Το ιταλικό ο προφέρεται λίγο πιο κλειστό από το ελληνικό, τείνοντας προς το ου, και γι’ αυτό πολλές ιταλικές λέξεις με -ο- έχουν περάσει στα ελληνικά με -ου-, όπως η φουρτούνα (fortuna), η τραμουντάνα (tramontana) κλπ.. Στα ιταλικά τσαμπόνια ονομάζεται και πάλι ένας άσκαυλος, παρόμοιος με τη δική μας τσαμπούνα και την γκάιντα αλλά και πάλι με σαφείς διαφορές και από τις δύο. 

Η ιταλική ονομασία με τη σειρά της προέρχεται από το λατινικό symphonia, που είναι βέβαια η ελληνική λέξη συμφωνία. Άρα τελικά η λέξη τσαμπούνα είναι αντιδάνειο. Γιατί όμως ένα τέτοιο όργανο να ονομαστεί «συμφωνία»; Το νόημα του όρου είναι προφανώς ότι δύο ή περισσότεροι αυλοί (στα ιταλικά όργανα είναι συνήθως τέσσερις) ηχούν ταυτόχρονα. Καθώς τα περισσότερα πνευστά βγάζουν ανά πάσα στιγμή μία μόνο φωνή, το γεγονός ότι ο άσκαυλος είναι πολυφωνικός θεωρήθηκε ότι επαρκεί για να τον χαρακτηρίσει και να τον διακρίνει από τα άλλα όργανα, κι έτσι να δώσει το όνομά του. 

The italian work in turn, comes from the latin symphonia, which originates from the same greek word. In this sense, “tsambouna” is a reverse loan.

Μετα τα εισαγωγικα, ας περασουμε στο ακουστικο μερος, που ειναι και το ζητουμενο εν προκειμενω.

After the background information, lets proceed to hear some music.

Ξεκινω με τον Πατερα Ελευθεριο απο την Τζια, που παιζει τσαμπουνα. Τον συνοδευει ο Αντωνης Ζουλος με το τουμπί, τον αχωριστο συντροφο της τσαμπουνας. Το βιντεακι ειναι απο το καλοκαιρι του 2009 στην Τζια (Κεα). Η ποιοτητα ειναι κακη, αλλα το παραθετω γιατι απεικονιζει την “οργανικη ενταξη του οργανου” στην κοινοτητα των ανθρωπων της Τζιας.

I start with Father Eleftherios, of the island of Kea, who plays his tsambouna in June 2009. Antonis Zoulos accompanies him with his “toumbi (little drum). The quality of the video is poor, but I include it because I want to show that “organic relationship” of the instrument with the small island community.

I continue with the iconoclastic “Greek Events”, presenting an unknown side of the life on the cosmopolitan island of Mykonos.

Συνεχιζω με το εικονοκλαστικο “Ελληνων Δρωμενα”, που παρουσιαζει το ταιριαστο και αξεπεραστο ζευγαρι της τσμαπουνας με το τουμπί στο νησι της Μυκονου!!! Οποια εκπληξις!!! Η Μυκονος εχει και μιαν αλλη ζωη. Η εικονα ειναι κακης ποιοτητας, ομως κατα καποιον περιεργο τροπο αυτο κανει τη συνολικη εμπειρια καλυτερη. Ο πραγματικος πρωταγωνιστης ειναι ο ηχος.

Ο Νικητας Τσιμουρης απο την Καλυμνο, παιζει την τσαμπουνα του. Ενα βιντεο φτιαγμενο στην Αμερικανικη πολη Ταρπον Σπρινγκς της Φλοριντα, οπου ο Τσιμουρης μεταναστευσε το 1967. Και πηρε την τσαμπουνα του μαζι του.

Nikitas Tsimouris emigrated from the small island of Kalymnos to Tarpon Springs, Florida, back in 1967. He took his tsambouna with him. Watch him play.

Ικαριώτικος στα τρία – Θεολόγος Γρύλλης, τσαμπούνα

Theologos Grillis plays to a tune from the island of Icaria.

Ο Ματθαιος Γιαννουλης στο Ναξιωτικο “Ντουμπακια”. Παιζει τσαμπούνα  ο  Αντώνης Αναματερός.

Mathaios Yiannoulis sings a song from the island of Naxos. Antonis Anamateros plays the tsambouna.

Ο Θεολόγος Γρίλλης παιζει τσαμπουνα και ο Στάθης Κουκουλάρης βιολι.

Theologos Grillis plays a delightful tune with his tsambouna. Stathis Koukoularis plays the violin.

Κλεινω με την αποδοση του “Σωσον Κυριε” απο δυο ενθουσιωδεις μουσικους, τον Αλεξανδρο Κλειδωνα στην τσαμπουνα, και τον Περικλη Σχινα στο λαουτο. Ειναι και πολυ επικαιρο, με οσα συμβαινουν στον πολιτικο στιβο της Ελλαδας. Ισως με τον ηχο της τσαμπουνας μας ακουσει ο Κυριος και – επιτελους – ερθει να μας σωσει.

The concluding piece is a adaptation of a Byzantine tune that goes back to the people praying to the Lord to save them. Two enthusiastic musicians, Alexandros Klidonas and Pericles Schinas play the tsambouna and the lute.