Posted by “Το θνήσκειν, μιλώντας απόλυτα, είναι το αδιάλειπτο επικείμενο, μέσω του οποίου όμως η ζωή διαρκεί επιθυμώντας. Επικείμενο του πράγματος που έχει ήδη παρέλθει.” Maurice Blanchot
Σήμερα είναι μια ημέρα του χρόνου που ο Θάνατος κάνει έντονη την παρουσία του, κάθε χρόνο από το 2009.
Εξακολουθεί όμως να είναι ακατάληπτος για μένα, παρόλα όσα λέγονται ότι πλησιάζεις τον θάνατο μέσα από τον θάνατο των άλλων. Συμφωνώ με τον Χάιντεγκερ ότι η αντίληψη του θανάτου είναι αποκλειστικά και μόνο η αντίληψη του δικού μου θανάτου.
Είναι η μοναδική εμπειρία που ο άνθρωπος δεν μπορεί να επεξεργαστεί γιατί παύει να υπάρχει. Συνεχίζουν να υπάρχουν οι γύρω του, διατηρείται η όποια ανάμνηση έχουν οι γύρω του για αυτόν, όμως ο άνθρωπος σαν υποκείμενο δεν υπάρχει πια.
Υπάρχει βέβαια και η έμμεση θεώρηση, ότι δηλαδή η Ύπαρξη, το Είναι είναι Χρόνος, και ο Χρόνος είναι περιορισμένος. Αυτός ο περιορισμός, δηλαδή το πεπερασμένο της ζωής, είναι εκείνο που της δίνει νόημα. Τάδε έγραψε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ στο θεμελιώδες έργο του “Ο Χρόνος και το Είναι”. Μπορεί λοιπόν να μη μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει ποτέ τον θάνατο, με την έννοια ότι δεν αποκτά ποτέ συνείδηση του θανάτου ως βίωμα, έμμεσα όμως ο θάνατος αποτελεί το άγνωστο σύνορο της ζωής που τη νοηματοδοτεί.
Εκτός από το ακατανόητο, υπάρχει και το σημαντικό στοιχείο του αβέβαιου. Κανείς δεν ξέρει πότε θα έλθει ο μαύρος καβαλάρης να τον πάρει.
Στο αφήγημα “Η Στιγμή του Θανάτου μου”, ο Γάλλος Maurice Blanchot αφηγείται την εμπειρία ενός νέου άνδρα στην Γαλλία στην διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, που την τελευταία στιγμή γλυτώνει την εκτέλεση από τους Γερμανούς.
Το αφήγημα κλείνει με την ακόλουθη παράγραφο, με αφηγητή το νέο άνδρα.
Παρέμεινε εν τούτοις, τη στιγμή που ο τουφεκισμός τελούσε εν αναμονή, το αίσθημα ελαφρότητας που αδυνατώ να το μεταφράσω: απαλλαγμένος από τη ζωή; Το άπειρο που διανοίγεται; Ούτε ευτυχία ούτε δυστυχία. Ούτε η απουσία του φόβου και ίσως, ήδη, το βήμα προς το επέκεινα. Το ξέρω, φαντάζομαι πως αυτό το μη αναλύσιμο αίσθημα του άλλαξε ο,τι απέμενε από την ύπαρξη του. Ωσάν ο θάνατος έξω από τον εαυτό του εφεξής να μην μπορούσε παρά να προσκρούσει στο θάνατο που ήταν μέσα του. “Είμαι ζωντανός.Όχι, είσαι νεκρός” (1)
Ο Ιάπων Χαρούκι Μουρακάμι στο Τρίτο Βιβλίο του μυθιστορήματος 1Q84, αποδίδει με το δικό του τρόπο τον Χάιντεγκερ, που έλεγε ότι η ζωή αποτελεί μια σειρά από προσεγγίσεις του Είναι προς το θάνατο, και γράφει.
Αλλά ο χρόνος αργά αργά υποσκάπτει τη ζωή. Οι άνθρωποι δεν πεθαίνουν απλά όταν έρχεται η ώρα τους. Πεθαίνουν σιγά σιγά, μέσα τους. (2)
Στο δοκίμιο του για τον Κάφκα, ο Blanchot φαίνεται να ακολουθεί το ίδιο νήμα σκέψης και γράφει.
“Ο συγγραφέας είναι … αυτός που γράφει για να μπορέσει να πεθάνει και είναι αυτός που οφείλει τη δύναμη του να γράφει σε μια προκαταβολική σχέση με το θάνατο.”
Όπως αναφέρει στο επίμετρο του ο Βαγγέλης Μπιτσώρης:
“Για τον Blanchot η λογοτεχνία εν γένει εκκινεί από την αδοκίμαστη εμπειρία του θανάτου…Η γλώσσα είναι η ζωή που φέρει τον θάνατο και διατηρείται σε αυτόν.”
Ο Olivier Rolin στα “Τοπία Καταγωγής” αναφέρει ότι ο Jorge Luis Borjes είχε γράψει:
“Φαντάζομαι ότι ο άνθρωπος αισθάνεται τον θάνατο να έρχεται, και αυτή η εγγύτητα τον πλημμυρίζει κούραση και φως.” (3)
Ανοίγει έτσι το μεγάλο θέμα: προσδοκία ή προσμονή; Αυτό το ερώτημα όμως θα το προσεγγίσω μιαν άλλη φορά.
Παραπομπές
(1) Maurice Blanchot, Η Στιγμή του Θανάτου μου, Μετάφραση Βαγγέλη Μπιτσώρη, Σειρά “Ο άτακτος λαγός” – 11, Εκδόσεις Άγρα 2000
(2) Haruki Murakami, 1Q84, Translated from the Japanese by Philip Gabriel, Harvill Secker, London 2011. Η απόδοση του εδαφίου στα ελληνικά είναι δική μου.
(3) Olivier Rolin, Τοπία Καταγωγής, Μετάφραση Έφη Γιαννοπούλου, Εκδόσεις Άγρα 2004