Posted by Η ανάγκη του ανθρώπου να προβλέψει το μέλλον γεννήθηκε μαζί με τον άνθρωπο. Στην αρχαία Ελλάδα εφάρμοσαν ανάμεσα σε άλλα και την ιεροσκοπία.
Η Ιεροσκοπία ορίζεται ως μαντεία, πρόβλεψη του μέλλοντος με βάση την παρατήρηση των θυσιαζόμενων στους θεούς ζώων· συνώνυμο της είναι η ιερομαντία. (Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα)
Η ωμοπλατοσκοπία είναι μια μορφή ιεροσκοπίας.
Στο άρθρο του με τίτλο “Η Μαγεία παρά τοις νεωτέροις Έλλησιν” που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Παρθενών Β (1872-1873), ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης αναφέρει ότι σε συμπόσιο στο οποίο προσφέρεται ολόκληρο ψημένο αρνί, το πρώτιστο μέλημα του οικοδεσπότη είναι να παρατηρήσει το οστό της ωμοπλάτης (γνωστό και ως “κουτάλα”) προκειμένου να εξάγει προγνωστικά του μέλλοντος για την οικογένεια του, αλλά και για ολόκληρο το έθνος. Αυτό το “διάβασμα της πλάτης” είναι η ωμοπλατοσκοπία.
Ο Πολίτης σχολιάζει ότι η πεποίθηση σε αυτή τη μαντεία, που θεωρείται αλάνθαστη, είχε κάθε άλλο παρά μικρά επήρεια στην ιστορία του ελληνικού λαού, τον οποίο λαό ο Γερμανός Sanders αποκαλεί τον δεισιδαιμονέστατον πάντων των λαών της γής.
Ο καθηγητής Γεώργιος Μέγας στη διατριβή του «Βιβλίον ωμοπλατοσκοπίας εκ κώδικος της Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών» (1925) μας δίνει κάποια πρακτικά στοιχεία.
- Για να δηλοί η πλάτη, πρέπει το σφαχτό να μείνει τουλάχιστον μια βραδιά εις το σπίτι εκείνου που το σφάζει. Αλλιώς θα δηλοί για το νοικοκύρη, από τον οποίον αγοράστηκε. “Δια της εγκοιμήσεως εν τη οικία ως και δια της μεταλήψεως του άλατος της οικίας, το ζώον συνάπτεται στενώς προς την οικογένειαν και έχον δια της αφιερώσεως του εις τον Θεόν ή τον άγιον εξαιρετικάς ιδιότητας παρέχει αλαθήτους περί αυτής προφητείας.”
- Πάντοτε η πλάτη πρέπει να είναι από ψητό. Η πλάτη από βραστό κρέας δεν διαβάζεται ποτέ.
- Ο θύων οικοδεσπότης κρατεί πάντα την δεξιά ωμοπλάτη για να την διαβάσει, και δίδει στον ιερέα την αριστερή.
- Άν η ωμοπλάτη είναι λεπτή και διαφανής, τότε η σοδειά του χρόνου δεν θα είναι καλή. Αντίθετα, μια παχιά ωμοπλάτη δηλώνει καλή σοδειά (μπερεκέτ).
- Το κορυφαίο αρνί για το διάβασμα της πλάτης είναι εκείνο που ψήνεται την ημέρα εορτής του Αγίου Γεωργίου. Αυτό το διάβασμα μπορεί να κάνει πρόβλεψη για γεγονότα ενός χρόνου. Δεύτερο καλύτερο για διάβασμα είναι το Πασχαλινό αρνί.
- Το κόκκαλο πρέπει να βγει από το σώμα του ψητού με τα χέρια, χωρίς τη χρήση μαχαιριού, για να μη χαραχθεί και αλλοιωθεί.
Οι έρευνες και του Πολίτη και του Μέγα ανέδειξαν την μεγάλη διάδοση της ωμοπλατοσκοπίας στους αρματωλούς.
Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης στο ποίημα του “Αθανάσιος Διάκος” (άσμα τρίτον) παρέχει αναλυτική περιγραφή του διαβάσματος της πλάτης του αμνού.
Γέροντα, τ’ είναι πὄπαθες!… Ανάθεμα την ώρα που ο Γούμενος τ’ Αϊ-Γιαννιού από την Αρτοτίνα το λαμπριάτικο τ’ αρνί θυμήθηκε να στείλει. Και τρις ανάθεμά τηνε την ώρα που οι συντρόφοι (85) σου εδείξανε την πλάτη του!… Πες μας τί γράφ’ η μοίρα;
✳
Εστρώθηκαν στη χλωροσά τριγύρω στο Διαμάντη ο Λάμπρος κι οι συντρόφοι του. Άπλωσε ο γερο-κλέφτης κι επήρε από τη ζώστρα του το φοβερό το χτένι, το πέρασε δυο τρεις φορές από ’να χέρι σ’ άλλο, (90) με φόβο το ψηλάφισε, το κοίταξε στον ήλιο,κι ύστερα, σα να εβρέθηκε μεμιάς σε ξένον κόσμο,σαν να λησμόνησε μεμιάς σκοντάμματα και πάθη,ένα προς ένα εδιάβαζε τα μυστικά σημάδια και τα παιδιά ακουρμαίνονται. Τους έδειξε μια φλέβα (95) μες στη διχάλα, κόκκινη… Δεξιά, ζερβιά, μαυρίλες σαν κυπαρίσσια νεκρικά, κι εδώ κι εκεί λειψάδες και σκοτεινά κοιλώματα. Τους έδειξε μια σκλήθρα κι είπε πως ήτανε κεντρί. Κι όταν ο γερο-μάντης εξάνοιξε στην αγκωνή, μελαχρινή λουρίδα,(100) που πρόβαινε σα σερπετό, του θόλωσαν τα μάτια, του πιάστηκε η αναπνοά, του αχνίσανε τα χείλη, βαριά βαριά αναστέναξε κι εκόπηκε η φωνή του…
Σημείωση 1: “χτένι” είναι το οστό
Σημείωση 2: Το “κόκκινο” είναι σημάδι αιματοχυσίας, καθώς οι σκιές που παρατηρούνται στο οστό προμηνύουν πένθος.
Ο Μέγας αναφέρει ότι την πίστη των αρματωλών στην ωμοπλατοσκοπία κληρονόμησαν οι κατόπιν αναφανέντες ληστές και υπάρχουν πλείστα παραδείγματα ληστών που πληροφορήθηκαν από την ωμοπλάτη την μέλλουσα κύκλωση ή εξόντωση τους.
Την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1925, κατά τη διάρκεια αιματηρής συμπλοκής που κράτησε πολλές ώρες, σκοτώθηκαν ο Φώτης Γιαγκούλας, ο Πάντος Μπαμπάνης και ο Κώστας Τζαμήτρας, καθώς και ένας χωροφύλακας, ενώ επέζησαν ο ληστής Λεωνίδας Μπαμπάνης που πιάστηκε από τους διώκτες του και ο βαριά τραυματισμένος όμηρος Νίκος Ράπτης, που είχε απαχθεί από τους ληστές μαζί με τον αδελφό του Δημήτρη την 7η Σεπτεμβρίου.
Η συγκλονιστική αφήγηση του γιατρού πια Νίκου Ράπτη έχει καταγραφεί από την Μαρούλα Κλιάφα στο βιβλίο της «Σιωπηλές φωνές» (εκδ. Καστανιώτη) και περιλαμβάνει αναφορά στην ωμοπλατοσκοπία.
Τη δεύτερη μέρα οι δυο ληστές, ο Τζαμήτρας και ο Λεωνίδας Μπαμπάνης, έφυγαν και πήγαν σε κάτι γνωστούς τους τσοπαναραίους να τους πάρουν κανένα αρνί για να φάμε. Εμείς μείναμε με τον Γιαγκούλα και τον Πάντο Μπαμπάνη. Προχωρούσαμε πιο αργά. Όταν ήρθε η ώρα ν’ ανταμώσουμε τους άλλους δυο, άρχισαν να δίνουν σύνθημα. Ο ένας απ’ τους δυο μιμούνταν καταπληκτικά το βάτραχο. Άρχισε λοιπόν να κοάζει σαν βατράχι κι έτσι μας άκουσαν οι άλλοι και ήρθαν προς αντάμωσή μας.
Προχωρήσαμε ακόμα λίγο. Είχαμε φτάσει πολύ ψηλά, γύρω στα δυο χιλιάδες μέτρα. Εκεί καθίσαμε, ανάψαμε φωτιά και βάλαμε το σφαχτό στη σούβλα. Φτιάξαμε και κοκορέτσι και αρχίσαμε να τρώμε. Μόλις ψήθηκε τ’ αρνί, αρπάζει ο Γιαγκούλας την πλάτη τ’ αρνιού, την καθαρίζει κι αρχίζει να τη «διαβάζει». Ξαφνικά τον βλέπουμε να πετιέται απάνω. Πέταξε μακριά την πλάτη σαν να του έκαιγε τα χέρια και φώναξε: «Αίμα, αίμα πολύ θα χυθεί». Αμέσως οι ληστές πάγωσαν. Πίστευαν πολύ στη μαντεία και επηρεάστηκαν από τα όσα είχε δει ο Γιαγκούλας στην πλάτη τ’ αρνιού. Από την ώρα εκείνη έγιναν πιο άγριοι. Μας έβριζαν και ήταν πολύ ανήσυχοι.
Όσον αφορά την ιστορική της διαδρομή, η ωμοπλατοσκοπία ήταν γνωστή στο Βυζάντιο, όπως προκύπτει από την πραγματεία για την ωμοπλατοσκοπία που έγραψε ο Βυζαντινός λόγιος Μιχαήλ Ψελλός (1018 – 1078), αποσπάσματα της οποίας παραθέτει ο Νικόλαος Πολίτης.
“το δε της ωμοπλατοσκοπίας, βάρβαρον μεν και αλλόκοτον, έχει δε όμως, ως τοις χρωμένοις δοκεί, μελλόντων προαναφώνησιν… είτα καταθύσαντες τον ωμοπλάτην του παντός αφαιρούσι σώματος, ως μαντεύματος όργανον, και τούτον άνθραξι διοπτήσαντες και απογυμνώσαντες των σαρκών, εντεύθεν τας σημειώσεις της των ερωτημάτων εκβάσεως έχουσιν”.
Με βάση το ότι στην αρχαία Ελλάδα η ιεροσκοπία εστιαζόταν στα εντόσθια των ζώων που θυσιάζονταν και όχι στα οστά, ο Πολίτης εκτιμά ότι η ωμοπλατοσκοπία μόνον δευτερεύουσα θέση θα μπορούσε να έχει στις σχετικές τελετές.
Εκτός από τις μελέτες των Πολίτη και Μέγα, υπάρχει μόνο μία άλλη καταγραφή για την ωμοπλατοσκοπία στην Ελλάδα. Είναι ένα μικρό τεύχος 28 σελίδων, έκδοση του 1944 στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο «Das Schulterblattorakelbeiden Aromunen»(μετ.: Η ωμοπλατοσκοπία στους Αρομούνους/Βλάχους) και συγγραφέα τον Γκέοργκ Έκερτ (Georg Eckert). Όπως αναφέρει και ο τίτλος, το παραπάνω τεύχος πραγματεύεται την ιδιόμορφη και αρχέγονη αυτή συνήθεια ειδικά στους πληθυσμούς των Βλάχων του βορειοελλαδικού χώρου. (πηγή: Βλάχοι.net Η ωμοπλατοσκοπία στους Βλάχους και άλλες ιστορίες).
Είναι πολύ πιθανό ότι κάποιοι υπέργηροι βοσκοί της Βόρειας Ελλάδας είναι σήμερα οι μόνοι που ξέρουν να διαβάζουν την πλάτη, και μάλλον θα πάρουν τα μυστικά του διαβάσματος μαζί τους στο επέκεινα.