Posted by Η «Αργώ ή Πλους Αεροστάτου» είναι ένα αφήγημα που γράφτηκε από τον Ανδρέα Εμπειρίκο το 1944. Ο Εμπειρίκος αναφέρει ότι τελείωσε την Αργώ το Δεκέμβριο 1944, ενώ στο οικείο χειρόγραφο αναφέρεται «Σεπτέμβριος 1944», ημερομηνία που αναγράφεται και στην 1η έκδοση. Κάποια μέρη από την Αργώ δημοσιεύθηκαν «λογοκριμένα» από τον ίδιο τον Εμπειρίκο το 1964 στο περιοδικό «Πάλι». Το έργο κυκλοφόρησε σε πλήρη μορφή το 1980 από τις εκδόσεις «Ύψιλον». (Από την «Εισαγωγή» του Γιώργη Γιατρομανωλάκη στην τριλογία «Τα Χαϊμαλιά του Έρωτα και των Αρμάτων», Εκδόσεις «Άγρα»).
Πρωτοδιάβασα την Αργώ στις αρχές της δεκαετίας του 1980, λίγο μετά την έκδοση της από τις εκδόσεις «ύψιλον». Το λάτρεψα αυτό το βιβλιαράκι. Το λατρεύω και σήμερα. Με ταξίδευε. Με ταξιδεύει και σήμερα. Το πρώτο στοιχείο του που με γοήτευσε είναι η γλώσσα. Αυτό το καθαρευουσιάνικο μίγμα είναι ένα συνεχές παιχνίδι με τις λέξεις. Το δεύτερο στοιχείο είναι το ονειρικό. Τα όρια με την πραγματικότητα είναι δυσδιάκριτα. Το τρίτο στοιχείο είναι το ανθρώπινο. Μέσα σε αυτό το αφήγημα υπάρχουν πλείστα όσα δράματα μαζί με τους ανθρώπους που τα κουβαλάνε και τα βιώνουν. Δεν μπορεί να δραπετεύσει κανείς από την ανθρώπινη διάσταση. Εκείνο που ξεχωρίζει είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας αποδίδει το ανθρώπινο δράμα. Ένας τρόπος έντονα επηρεασμένος από την ψυχαναλυτική παιδεία και άσκηση του Εμπειρίκου.
Πριν αναφερθώ στο αφήγημα του Εμπειρίκου, θα ήθελα να πω λίγα λόγια για ένα πρωτοπόρο των πτήσεων με αερόστατο, τον Γάλλο εφευρέτη Jean-Pierre [François] Blanchard (4 Ιουλίου 1753 – 7 Μαρτίου 1809). Ήταν ο πρώτος που διέσχισε με αερόστατο το κανάλι της Μάγχης τον Ιανουάριο 1793. Η διάρκεια της πτήσης από το Ντόβερ στην γαλλική ακτή διήρκεσε 2 ½ ώρες. Μέχρι τότε, οι πτήσεις με αερόστατο είχαν λάβει χώρα εντός του εναερίου χώρου της Γαλλίας και της Αγγλίας.
Λίγες μέρες αργότερα, ο Blanchard πραγματοποίησε την πρώτη πτήση αεροστάτου στην Αμερικανική ήπειρο, πετώντας από την αυλή μιας φυλακής στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ σε μια πόλη της Νέας Υερσέης. Ένας από τους μάρτυρες της πτήσης ήταν και ο Πρόεδρος George Washington, όπως επίσης και οι μελλοντικοί πρόεδροι John Adams, Thomas Jefferson, James Madison, και James Monroe.
Ο Blanchard υπέστη καρδιακή προσβολή την 20η Φεβρουαρίου 1808 στην Χάγη και πέθανε ένα χρόνο αργότερα από τα τραύματα που υπέστη εκ της πτώσεως του από το αερόστατο στο οποίο επέβαινε.
Ο Ιούλιος Βερν, ένας από τους αγαπημένους συγγραφείς του Εμπειρίκου, είχε γράψει το 1862 το αφήγημα «Πέντε εβδομάδες σε ένα αερόστατο» (Cinq semaines en ballon).
Η Αργώ (που δεν έχει καμμιά σχέση με το ομώνυμο μυθιστόρημα του Γιώργου Θεοτοκά) είναι ένα ερωτικό αφήγημα, που θα μπορούσα να χαρακτηρίσω δράμα, αφού έτσι το χαρακτηρίζουν στο τέλος του οι επιβαίνοντες του αεροστάτου.
«Δράμα τιμής!»
«Δράμα ερωτικόν»
Η ιστορία της διαδραματίζεται στα 1906. Το 1906 είναι ο χρόνος του πρώτου αγώνα του Gordon Bennett Cup, της πιο διακεκριμένης διοργάνωσης αγώνων αεροστάτου. Ο ένας από τους άρρενες πρωταγωνιστές, ο καθηγητής ιστορίας ντον Πέντρο Ραμίρεθ, γνήσιος Ισπανός από την παλαιά Γρενάδα, αναφέρει:
«Είμαστε στα 1906, και κάνουμε σα να είχε εφευρεθή μόλις χθες η αεροπλοΐα…»
Η δράση της Αργούς εκτυλίσσεται σε δύο ημέρες, στην Κολομβία της νότιας Αμερικής. Η νότια Αμερική παραπέμπει στον Σιμόν Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου, τον οποίο αναφέρει ο Εμπειρίκος στην Αργώ, ως τον «ένδοξο ήρωα της Νοτίου Αμερικής και πρόγονο του μεγάλου ημών Ελληνο-αλβανού ποιητού και ζωγράφου Νικολάου Εγγονοπούλου.» Το ποίημα του Εγγονόπουλου γράφτηκε το χειμώνα 1942 – 1943 και διαβάστηκε στον κύκλο φίλων του ποιητή, στον οποίο περιλαμβανόταν ο Εμπειρίκος. Τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Νικόλαο Εγγονόπουλο συνέδεε φιλία μεγάλη.
«Τον Νίκο Εγγονόπουλο τον εγνώρισα προ του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, αλλά η φιλία μας έγινε στενώτερη κατά τη διάρκεια της Κατοχής, την εποχή που ηκούετο νυχθημερόν στους άσπρους δρόμους της Αθήνας στυγνή πάντοτε και δυσοίωνος η βαρύγδουπη μπότα των περιπόλων κατακτητού.» (Ανδρέας Εμπειρίκος, Διάλεξη για τον Νίκο Εγγονόπουλο «Ο άτακτος Λαγός» – 22. Εκδόσεις Άγρα)
Η σύζυγος του ντον Πέντρο, ντόνα Ισαβέλλα, απέθανε τέσσερα χρόνια πριν, το 1902. Στην Έκθεση των Παρισίων του 1900, ο ντον Πέντρο είχε παρευρεθεί μαζί με την σύζυγο του, σε άλλη ανύψωση αεροστάτου. Ενθυμείται ότι καθώς κοίταζε το ανερχόμενος τον ουρανό μπαλλόνι, η ντόνα Ισαβέλλα του είχε πει:
«Ά, τι ωραία που θα είναι, όλα να τα βλέπεις και όλα να τα απολαμβάνης από εκεί επάνω, χωρίς καημούς, χωρίς δεσμά!»
Ο ντον Πέντρο είναι ένας φιλόδοξος άνδρας, που παρουσιάζεται «ως αναμορφωτής της Κολομβίας και ως μέλλων Πρόεδρος της Πολιτείας που εν τούτοις παρεδίδετο αμαχητί εις τας φιληδόνους του ροπάς».
Η ανάμνηση της νεκρής γυναίκας του ταράσσει τον ντον Πέντρο, καθώς πλείστες όσες φορές την απάτησε με άλλες γυναίκες. Η ταραχή αυτή όμως είναι παροδική. Η αυτοπεποίθηση του επιστρέφει με το ερώτημα: «Είναι τάχα σωστό να παριστάνης το μικρό και κελαρύζον ποταμάκι, όταν έχης τον Αμαζόνιο στο στήθος σου και μέσα στ’ αρχίδια σου φωτιά;»
Η δεκαοκτάχρονη κόρη του καθηγητή, η Καρλόττα, είναι ερωτευμένη με τον Πάμπλο Γκονζάλεθ, πλούσιο ινδομιγή ζωέμπορο, γείτονα του ντον Πέντρο. Σημειώνω ότι Καρλόττα ονομαζόταν η σύζυγος του Καίσαρα Βοργία, όπως και του Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού Α’, που αναφέρονται στο κείμενο.
Επειδή η Καρλόττα αγνοεί τις εντολές του ντον Πέντρο να μην συνομιλεί με τον ινδομιγή ζωέμπορο, τον οποίο αναφέρει ως «χυδαίο υποκείμενο», της επιβάλει την τιμωρία να μην παραστεί στην τελετή της ανυψώσεως του αεροστάτου.
Έτσι, την επομένη ημέρα, η Καρλόττα παραμένει στο σπίτι, ενώ ο ντον Πέντρο μεταβαίνει στην τελετή. Στη διάρκεια της τελετής αναχωρήσεως του αεροστάτου, εκδηλώνεται υστερική κρίση μιας νέας. Μέσα στην κρίση της βλέπει σαν όραμα την εκτέλεση του Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού Α’.
«Η υστερική πελιδνότατη δεκαπενταέτις κόρη της ωραίας μοιχαλίδος που εστέκετο εις το πλευρόν του Πέντρο Ραμίρεθ κατέπεσε σφαδάζουσα επί του εδάφους … με το σώμα της διαγράφον μέγα τόξον… σπασμωδικώς τινασσομένη επί της χλόης… περιέπεσε μετ’ ολίγον εις την ημικωματώδη εκείνην κατάστασιν που οι ψυχίατροι της γαλλικής σχολής αποκαλούν ποιητικώτατα aura ή etat crepusculaire.» Ο πατέρας της, «αρχιμηχανικός εις τας ηλεκτροτεχνικάς εγκαταστάσεις των μεγάλων υδατοπτώσεων του Rio Bogota» απουσίαζε, και δεν μπόρεσε να βοηθήσει την κόρη.
Μέσα στην κρίση της η κόρη εκλαμβάνει τον φωτογράφο της τελετής ως εκτελεστή των τεσσάρων φωτογραφιζομένων (τρείς αεροναύτες και ο Δήμαρχος της πόλης) και τον αργοναύτη Ρώσο ναύαρχο Βλαδίμηρο Βερχόυ, μυστικοσύμβουλο του Τσάρου, ως τον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό. Ο Εμπειρίκος τον περιγράφει ως «ένα άνδρα γιγαντιαίου αναστήματος με μακράν ξανθήν γενειάδα και διαυγέστατα γαλάζια μάτια» και πνευματικό φίλο του Ισλάμ.
Η υστερική κόρη ανακράζει «Ώ, δύστυχη Καρλόττα! Δύστυχη, άμοιρη Καρλόττα!» ταυτιζόμενη με την σύζυγο του Μαξιμιλιανού.
Το άλλο αξιοσημείωτο γεγονός της τελετής είναι η απαγωγή νεαράς ορφανής από τον Ρώσο ναύαρχο.
«… ο ναύαρχος υπήρξε πάντοτε μία ελευθέρα συνείδησις και ποιητής – αληθινός ποιητής, καίτοι ποτέ δεν είχε γράψει ούτε έναν στίχο… πολέμιος των οικονομιστών, των ορθολογιστών, και των σοφιστών.»
Στη διάρκεια της τελετής, ο ντον Πέντρο βλέπει όραμα, ότι γίνεται Πρόεδρος της Κολομβίας.
«Και έβλεπε τον εαυτόν του ηγέτην ολοκληρωμένον, ταγόν ανδρών και γυναικών, με ένα πηδάλιον στο χέρι, με περικεφαλαίαν στο κεφάλι…»
Ο ντον Πέντρο επιστρέφει στην θερινή κατοικία του και βρίσκει την Καρλόττα να κάνει περιπαθή έρωτα με τον Πάμπλο Γκονζάλεθ. Εκτός από την ζήλια που αισθάνεται, ανασύρει από τις παιδικές του μνήμες την σκηνή της συνουσίας των γονέων του, την οποία αντίκρυσε όταν ήταν πέντε ετών.
«Αι δύο εικόνες, η εικών της μητρός του και η εικών της θυγατρός του, είχαν γίνει εικών μία. Η Καρλόττα δεν έμοιαζε απλώς – ήτο η μητέρα του.»
Ο ντον Πέντρο ασυγκράτητος πλέον, πυροβολεί τους δύο εραστές, μια σφαίρα αρκεί να τους σκοτώσει και τους δύο, και μετά αυτοκτονεί.
Η βία, η αιματοχυσία και ο θάνατος συνυπάρχουν στο αφήγημα με το ερωτικό συναίσθημα και την σαρκική απόλαυση και ηδονή της συνουσίας. Σε κάποιες δε περιπτώσεις, η μία βίαια αιματηρή πράξη ταυτίζεται με την συνουσία.
Βία, αιματοχυσία και θάνατος
- Εκτέλεση του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού (όραμα υστερικής νεάνιδος)
- Επίθεση Ισπανού αναρχικού δι’ αμφιστόμου μαχαίρας ή εγχειριδίου κατά του Ρώσου ναυάρχου (φήμη)
- Αυτοκτονία της κόρης του μεγάλου αρχιμηχανικού των υδατοπτώσεων (φήμη)
- Παράφρων ερωτομανής πάσχων από πριαπισμόν απεπειράθη να βιάση μία νεάνιδα της Κολομβιανής αριστοκρατίας (φήμη)
- Αιματηρά ταυρομαχία στη Νίμη (ανάμνηση του Γάλλου αεροναύτου)
- Καρατόμηση του Ροβεσπιέρου (όραμα του Γάλλου αεροναύτου)
Σαρκική απόλαυση και ηδονή της συνουσίας
- Συνουσία μοιχαλίδος μητρός της υστερικής νεάνιδος με τον Πέντρο Ραμίρεθ (εκλαμβανομένη εκ της νεανίδος ως τρομερά και αιματηρά βιαιοπραγία). Πρόκειται για φαντασίωση της νεάνιδος.
- Ιππεύς με κεφαλόδεσμο απάγει την Καρλόττα και συνουσιάζεται μαζί της. Καθώς αφαιρεί τον κεφαλόδεσμο δια να ασπασθεί την Καρλόττα, αποκαλύπτεται το πρόσωπο του ντον Πέντρο. Πρόκειται για φαντασίωση του ντον Πέντρο.
- Συνουσία του πατρός και της μητρός του πενταετούς ντον Πέντρο που ο μικρός εξέλαβε ως βιαιοπραγία.
- Συνουσία της Καρλόττας με τον Πάμπλο Γκονζάλεθ.
Σημειώσεις για τα ιστορικά πρόσωπα που αναφέρονται στο κείμενο.
- Αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Α’, Φερδινάνδος Μαξιμιλιανός Ιωσήφ Μαρία ήταν ο δευτερότοκος γιος του Φραγκίσκου Κάρολου, Αρχιδούκα της Αυστρίας (δευτερότοκου γιου του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Β΄) και της Σοφίας των Βίττελσμπαχ, κόρης του Μαξιμιλιανού Α΄ Ιωσήφ της Βαυαρίας. Μεγαλύτερος αδελφός του ήταν ο Φραγκίσκος Ιωσήφ, Αυτοκράτορας της Αυστρίας. Παντρεύτηκε την δεύτερη εξαδέλφη του Καρλόττα του Βελγίου. Ορίστηκε από το Ναπολέοντα αυτοκράτορας του Μεξικού το 1864. Το 1867 συνελήφθη και εκτελέστηκε από τις δυνάμεις του Μπενίτο Χουάρεζ, που ήταν ο νόμιμος Πρόεδρος της χώρας. Ο Γάλλος ζωγράφος Μανέ απεικόνισε την εκτέλεση του Μαξιμιλιανού σε τρείς μεγάλους πίνακες. Έχω δει τον ένα από αυτούς, εκείνον που εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη (National Gallery) στο Λονδίνο.
- Μπενίτο Χουάρεζ, ο πρώτος πρόεδρος του Μεξικού που ήταν ιθαγενούς καταγωγής.
- Καίσαρας Βοργίας. Γιος του Ροδρίγου Βοργία (μετέπειτα πάπα Αλεξάνδρου ΣΤ΄). Από τον πατέρα του διορίστηκε καρδινάλιος. Ο πατέρας του τον βοήθησε να σχηματίσει ηγεμονία στην Κεντρική και Βόρεια Ιταλία. Όντως, ο Καίσαρας έγινε δούκας του κράτους της Ρωμανίας κοντά στη Ρώμη και κατέκτησε επίσης τις πόλεις Ρίμινι, Πέζαρο, Ουρμπίνο και άλλες πόλεις της Κεντρικής Ιταλίας. Ήταν αδίστακτος και δεν απέφευγε ούτε το έγκλημα για να επιτύχει τα σχέδιά του. Νυμφεύτηκε την Καρλόττα, κόρη του Αλαίν Α΄ κυρίου του Αλμπρέ.
- (Τζέιμς) Γκόρντον Μπέννετ. Αμερικανός, αθλοθέτης του μεγαλύτερου αεροπλοϊκού επάθλου Gordon Bennett Cup. O πρώτoς αγώνας ξεκίνησε από το Παρίσι στις 30 Σεπτεμβρίου 1906. Ο στόχος των αγωνιζομένων είναι να καλύψουν την μεγαλύτερη δυνατή απόσταση από το σημείο εκκίνησης.
- Ροβεσπιέρος (Maximilien François Marie Isidore de Robespierre). Ήταν Γάλλος πολιτικός, δεσπόζουσα μορφή της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Κυβέρνησε τη Γαλλία από τον Σεπτέμβριο του 1793, εγκαθιδρύοντας ένα δικτατορικό καθεστώς, γνωστό ως περίοδος της Τρομοκρατίας, με σκοπό να συγκρατήσει στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά τη Γαλλία. Στηρίχθηκε στο Επαναστατικό Δικαστήριο και στην Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, με τα οποία κατέστειλε κάθε αντεπαναστατική εξέγερση. Κύριοι συνεργάτες του ήταν ο Σαιν Ζυστ και ο Ζωρζ Κουτόν. Αποκεφαλίστηκε στη γκιλοτίνα χωρίς δίκη στις 28 Ιουλίου 1794.
- Βασίλισσα Βικτωρία. Ήταν βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου Μεγάλης Βρετανίας και Ιρλανδίας και αυτοκράτειρα των Ινδιών. Η περίοδος της βασιλείας της διήρκεσε εξήντα τρία χρόνια και κατείχε τον τίτλο της πλέον μακροχρόνιας στην ιστορία της Γηραιάς Αλβιόνας, ώσπου στις 10 Σεπτεμβρίου 2015 την ξεπέρασε σε χρόνια εξουσίας η Ελισάβετ Β’. Το αδαμάντινο ιωβηλαίο της, που αναφέρει ο Άγγλος αργοναύτης, εορτάσθηκε την 22η Ιουνίου 1897. Την ημέρα των εορτασμών για την συμπλήρωση 60 χρόνων από τη στέψη της (1837) η γερμανικής καταγωγής βασίλισσα των Βρετανών ήταν 78 ετών και ζούσε σε βαθιά θλίψη λόγω του θανάτου του συζύγου της, Αλβέρτου (παντρεύτηκαν στις 10/2/1840 αλλά εκείνος πέθανε τον Νοέμβριο του 1861 από τυφοειδή πυρετό).
- Σιμόν Μπολιβάρ (Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios). Ηγέτης στον αγώνα για ανεξαρτησία για τις περιοχές που σήμερα αποτελούν τη Βενεζουέλα, την Κολομβία, τον Ισημερινό, το Περού, τον Παναμά και τη Βολιβία, θεωρείται σημαντικός ήρωας σε αυτές τις χώρες, καθώς και στην υπόλοιπη ισπανόφωνη Αμερική. Ο Μπολιβάρ
Περιγραφές της Αργούς:
- Ογκώδης, ολοστρόγγυλη και πλήρης υδρογόνου σφαίρα
- Τεράστια σφαίρα
- Πελωρία σφαίρα
- Ουρανία σφαίρα
- Μεγάλη σφαίρα
- Μπαλλόνι
- Υδροκέφαλο τέρας
- Αερόσφαιρα
- Αεροστατική συσκευή
- Αεροσκάφος